สารบัญ

• ปลวกในประเทศไทย & ทำไม “ปลวกใต้ดิน” อันตรายสุด
• ชีวิตแบบสังคม: วรรณะ–หน้าที่
• การก่อตั้งรังใหม่ & บทบาทฟีโรโมน
• เขากินอะไร: เซลลูโลส & จุลินทรีย์ในลำไส้
• ประโยชน์เชิงนิเวศ vs โทษต่อเศรษฐกิจ
• สัญญาณเตือนปลวกในอาคาร
• แผน IPM กำจัดปลวก: ออกแบบ–ป้องกัน–ตรวจ–กำจัด
• เช็กลิสต์ 15 ข้อ (ทำทันที)
• FAQ ยอดฮิต

ปลวกในประเทศไทย & ทำไม “ปลวกใต้ดิน” อันตรายสุด

ไทยมีปลวกกว่า 200 ชนิด แต่มีเพียง “สิบกว่าชนิด” ที่ทำลายไม้ใช้งาน โดย ปลวกใต้ดิน (subterranean termites) สร้างความเสียหายสูงสุดกับบ้านและอาคาร เพราะมันเริ่มจากใต้พื้นดิน สร้าง ท่อดิน (mud tubes) ไล่ตามรอยแตกพื้นคอนกรีต/รอยต่อผนัง–เสา–คานคอดิน แล้วขึ้นกัดกินโครงสร้างไม้: เสา–คาน–พื้นปาร์เกต์–วงกบ–ประตู–หน้าต่าง ฯลฯ ยิ่งที่มืดและชื้น ยิ่งเสี่ยง

ชีวิตแบบสังคม: วรรณะ–หน้าที่

1. วรรณะสืบพันธุ์ (แมลงเม่า) – ตัวเต็มวัยมีปีก เพศผู้–เมีย บินออกจากรังเมื่ออากาศเหมาะสม จับคู่ สลัดปีก แล้วตั้งรังใหม่
2. วรรณะกรรมกร (ปลวกงาน) – สีขาวนวล ไม่มีปีก–เพศ–ตา ใช้หนวดนำทาง ทำทุกอย่างในรัง: หาอาหาร ป้อนราชินี/ราชา เลี้ยงตัวอ่อน–ทหาร สร้าง–ซ่อมรัง และเพาะเลี้ยงเชื้อรา
3. วรรณะทหาร – หัวใหญ่ แข็งแรง กราม/งวงพ่นสารเหนียวเพื่อสู้ศัตรู ไม่มีปีก–ตา–เพศ

การก่อตั้งรังใหม่ & บทบาทฟีโรโมน

ต้นฤดูฝนหลังฝนตก ความชื้นสูง เหมาะกับ “บินสวาท” ของแมลงเม่า หลังผสมพันธุ์จะลงดินใกล้แหล่งอาหาร–ความชื้นพอเหมาะ สร้างรังและเริ่มวางไข่ไม่กี่วันต่อมา สาร ฟีโรโมน จากราชินีและสารจากทวารหนักกำหนด “ชะตา” ตัวอ่อนให้กลายเป็น ปลวกงาน/ทหาร/สืบพันธุ์รอง เพื่อขยายประชากรอย่างต่อเนื่อง

เขากินอะไร: เซลลูโลส & จุลินทรีย์ในลำไส้

อาหารหลักคือ เซลลูโลส ในไม้–เปลือก–เศษพืช–ใบไม้ รวมถึงดิน/ฮิวมัส ไลเคน/มอส ปลวกชั้นต่ำพึ่งพา โปรโตซัว ส่วนปลวกชั้นสูงพึ่งพา แบคทีเรีย–เชื้อรา ในลำไส้ เพื่อย่อยเซลลูโลสให้เป็นสารอาหารใช้ได้

ประโยชน์เชิงนิเวศ vs โทษต่อเศรษฐกิจ

ประโยชน์:

• ตัวเอกของการ ย่อยสลายอินทรียวัตถุ เปลี่ยนเป็นฮิวมัส เพิ่มความอุดมสมบูรณ์ของดิน
• ห่วงโซ่อาหาร: เป็นโปรตีนให้สัตว์หลากชนิด
• บางชนิดเกี่ยวข้องกับ เห็ดโคน สร้างรายได้ชุมชน
• จุลินทรีย์ในปลวกมีศักยภาพด้านอุตสาหกรรมและสิ่งแวดล้อม

โทษ:

• ทำลาย ไม้ใช้งานกลางแจ้ง และ โครงสร้างไม้ในอาคาร
• กัดกินของใช้ที่มีเส้นใยพืช: กระดาษ หนังสือ พรม เสื้อผ้า
• ทำลายกล้าไม้–ไม้ยืนต้น–พืชเกษตร

สัญญาณเตือนปลวกในอาคาร

• ท่อดิน ไล่ตามผนัง/คาน/เสา หรือใต้บันได
• สี–ปูนโป่ง หรือ ไม้กลวงเสียงโปร่ง เมื่อเคาะ
• ปีกแมลงเม่ากอง ใกล้โคมไฟ/ขอบหน้าต่างหลังฝนตก
• ความชื้นสูง/รั่วซึม รอบห้องน้ำ ครัว ใต้ซิงก์ ใต้อาคาร

แผน IPM กำจัดปลวก: ออกแบบ–ป้องกัน–ตรวจ–กำจัด

1) ออกแบบ/ก่อสร้าง (Pre-construction)

• แนวกั้นดินเป็นพิษ ใต้ฐานราก–คานคอดิน
• แนวกั้นกายภาพ (เมชสเตนเลส/ทรายเกรดเฉพาะ) ตามรอยต่อ–ท่อ
• เวนทิเลชัน & กันชื้น ใต้ถุน พื้นห้องน้ำ บ่อดักไขมัน

2) บ้านใช้งานแล้ว (Post-construction)

• แก้ชื้น–ซ่อมรั่ว (ท่อ/พื้น/ผนัง) ลด RH จุดเสี่ยง
• ตัดสัมผัสดิน–ไม้: ยกไม้/เฟอร์ฯ พ้นพื้นดิน กั้นจุดแตะดิน
• อุดรอยแตก–รอยต่อ คอนกรีต ผนัง ช่องท่อ
• จัดสวนให้โปร่ง: ไม่ให้เศษไม้/คลุมดินชื้นชิดผนัง

3) ตรวจและเฝ้าระวัง

• ตรวจรอบบ้านทุก 1–3 เดือน เน้นครัว ห้องน้ำ ใต้บันได โกดัง
• จด แผนที่ฮอตสปอต ท่อดิน/จุดชื้น เพื่อเข้าซ่อม–ทำความสะอาดซ้ำ

4) วิธีควบคุมเมื่อพบการเข้าทำลาย

• ระบบเหยื่อปลวก (ติดตาม–ให้เหยื่อ–คุมคอลนี): ใช้เวลาค่อยเป็นค่อยไป แต่หยุดที่ต้นเหตุ (รัง)
• แนวกั้นเคมีรอบอาคาร (soil treatment): ปิดทางผ่านใต้ดิน
• ทำไม้ให้เป็นพิษ/เคลือบกันปลวก กับชิ้นส่วนไม้เสี่ยง
• วิธีไม่ใช้สาร: ตัดความชื้น–ตัดทางสัมผัสดิน–ยกพื้น–เวนทิเลชัน

เลือกแนวทางให้เหมาะกับชนิดอาคาร งบประมาณ และเงื่อนไขผู้พักอาศัย

เช็กลิสต์ 15 ข้อ (ทำทันที)

• ซ่อม ท่อรั่ว/น้ำซึม ทุกจุด
• ยกไม้/ของมีเซลลูโลส ไม่ให้แตะดิน
• เคลียร์ เศษไม้–ลัง–กระดาษชื้น รอบบ้าน
• อุดรอยแตกคอนกรีต–ช่องท่อทุกจุด
• เปิดช่องระบายอากาศใต้พื้น/ใต้หลังคา
• ตัดแต่งไม้เลื้อย–พุ่มแนบผนัง
• ตรวจ ท่อดิน รอบฐานบ้านทุกเดือน
• เก็บปีกแมลงเม่า & ตรวจต้นทางแสง
• เคาะตรวจพื้น–วงกบ–คร่าวฝ้า
• วางตารางตรวจร่วมกับผู้เชี่ยวชาญ
• บันทึกภาพ–จุดพบ–วันที่ตรวจ
• ประเมินติดตั้ง เหยื่อปลวก ในจุดเสี่ยง
• พิจารณา แนวกั้นเคมี/กายภาพ รอบอาคาร
• เคลือบกันปลวกกับไม้ซ่อมใหม่
• ให้ความรู้ผู้อยู่อาศัยเรื่องสัญญาณเตือน

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ ปลวก (Termites)

คำถามที่ 1 “แมลงเม่า” คือปลวกไหม? ออกฤดูไหน—เจอแล้วควรทำอย่างไร

ใช่—แมลงเม่าคือปลวกวรรณะสืบพันธุ์ที่มีปีก บินออกจากรังเพื่อผสมพันธุ์ (“สวาร์ม”) แล้วสลัดปีก ตั้งรังใหม่ มักพบบินเข้าหาแสงช่วงหัวค่ำ หลังฝนหรือช่วงอากาศชื้นอุ่น (สัญญาณว่าบริเวณนั้นมีคอลนีอยู่แล้ว ควรตรวจพื้นที่ทันที)
ทำทันที (IPM):

• เก็บปีก/ตัวที่บินเข้าบ้าน แล้ว เดินตรวจรอบฐานบ้าน–แนวผนัง–คานคอดิน หา “ท่อดิน” และจุดชื้นอับ; ถ้าพบให้บันทึกพิกัดเป็น “ฮอตสปอต” เพื่อนัดแก้ไข/สำรวจต่อเนื่อง, เพราะปลวกใต้ดินสร้างท่อดินจากดินชื้นขึ้นมากัดกินโครงสร้างไม้เงียบๆ
• นัดผู้เชี่ยวชาญตรวจชนิดปลวก/แหล่งกำเนิด เพื่อเลือกแนวทาง (เหยื่อ vs แนวกั้นดิน) ที่เหมาะกับอาคารของคุณ

คำถามที่ 2 เหยื่อปลวก (bait) กับ “ฉีดพ่น/แนวกั้นดิน” ต่างกันยังไง—เลือกอะไรดี

ภาพรวมสั้นๆ

• แนวกั้นดิน (liquid soil termiticide): ออกฤทธิ์เร็ว ปิดทางผ่านใต้ดินรอบอาคาร เหมาะเมื่อ “ต้องกดปัญหาทันที” หรือใช้เป็นแนวป้องกัน โครงสร้างต้องฉีดตามฉลากและมาตรฐานความปลอดภัยเท่านั้น
  
• ระบบเหยื่อปลวก (baits): ทำงานช้ากว่า แต่เน้น ทำลายคอลนี (ตัวงานกินเหยื่อแล้วแพร่สู่รัง) เหมาะกับพื้นที่ที่ต้องการลดสารตกค้าง/เข้าถึงยาก และใช้ติดตามประชากรระยะยาว คู่มือ/ฉลากระบุให้คาดหวังผลในกรอบหลายสัปดาห์–เดือน และมักใช้ ร่วม กับมาตรการอื่น
  

เลือกอย่างมืออาชีพ (คิดแบบ IPM):

• มี “ทางเข้าชัดเจน/น้ำรั่ว/ดินชื้น” → ซ่อม–ลดชื้น + แนวกั้นดิน
• เจอหลายจุด/เข้าถึงยาก/ต้องการคุมคอลนี → วางเหยื่อเป็นกริด รอบอาคาร + เฝ้าระวังตัวเลขจับเหยื่อ
• อาคารใช้งานอยู่ → ผสานสองวิธีตามโซนเสี่ยง แทนการพึ่งวิธีเดียว (และต้องทำตามฉลาก/ข้อกำหนดเสมอ)

คำถามที่ 3 กันปลวกแบบยั่งยืนสำหรับ “บ้านใช้งานแล้ว” ต้องทำอะไรบ้าง

สูตรยืนพื้นของ IPM = ตัดอาหาร/น้ำ/ทางเข้า + เฝ้าระวังต่อเนื่อง

• ตัด “ทางเข้า” ใต้ดิน: รักษาระยะ ไม้–ดินให้ห่าง (เช่น ใต้พื้น/โครงไม้ให้มีช่องว่างจากดิน), ปิดรอยแตกคอนกรีต/ช่องท่อ, เลี่ยงผนังปูน/สเทคโคแตะพื้นดินโดยตรงที่บดบังทางเดินปลวกไม่ให้เห็น
• ตัด “น้ำ/ชื้น”: ซ่อมรั่ว–หยดน้ำ, ระบายอากาศใต้ถุน/ห้องน้ำ, เก็บกวาดเศษไม้–กระดาษชื้นรอบอาคารตามหลัก IPM ในอาคารของ EPA (ลดอาหาร/น้ำ/ที่พักพิง)
• เฝ้าระวัง: ตรวจ “ท่อดิน/ปีกแมลงเม่า/ไม้กลวง” รอบบ้านทุก 1–3 เดือน; ตั้ง “ค่าเป้าหมาย” (action threshold) ว่าเมื่อพบร่องรอยถึงระดับใดต้องดำเนินการ (เช่น เริ่มเหยื่อ/ซ่อมโครงสร้าง) ตามแนวทาง IPM มาตรฐาน