Quick ID: แยกให้ไวว่าคือ Coptotermes

• ขนาด: ตัวงาน/ทหารยาวประมาณ 5–10 มม.
• สีลำตัว: ขาวครีม กว้าง นิ่ม; หัวสีน้ำตาล
• หนวด: แบบลูกปัด (moniliform)
• ปีก (วรรณะบิน): บางใส (membrane)
• ท่อโคลน: สร้างท่อสีน้ำตาลจากดิน–เศษอินทรียวัตถุเลื้อยตามผนัง/คานไม้
• นิสัยชอบชื้น: ต้องพึ่งความชื้นในดินตลอดวงจรชีวิต

ฟิลด์ทริก: เคาะไม้บริเวณสงสัย—ถ้า เสียงโปร่ง + พบ ท่อโคลน หรือคราบดินฉาบผิวไม้ มีโอกาสสูงว่าเป็น “ปลวกใต้ดิน”

ราชินี–ราชา: หัวใจการขยายอาณาจักร

• ราชินี (Queen): เมื่อตั้งอาณานิคมมั่นคง สามารถ วางไข่ได้หลายพันฟอง/วัน ทำให้อาณานิคมเติบโตเร็ว
• ราชา (King): ไม่ตายหลังผสมเหมือน “มดตัวผู้” แต่จะ อยู่คู่กับราชินีตลอดชีวิต เพื่อผสมพันธุ์อย่างต่อเนื่อง
• ความต่างจากมด: มดตัวผู้มักตายหลังผสม ในขณะที่ ปลวกตัวผู้กลายเป็น “ราชา” อยู่ในรังถาวร

วงจรชีวิต & จุลชีพย่อยอาหาร

• ไข่ → ตัวอ่อน → วรรณะ (งาน/ทหาร/สืบพันธุ์บิน)
• เซลลูโลส → กลูโคส: ในลำไส้ปลวกมี โปรโตซัว (symbionts) ช่วยย่อย “เซลลูโลส” ให้เป็นพลังงาน—นี่คือเหตุผลที่ไม้/กระดาษ/กล่องกระดาษลูกฟูก เสี่ยงมาก
• วรรณะงาน: หาอาหาร สร้าง/ซ่อมท่อโคลน เลี้ยงตัวอ่อน–ราชัน–ราชินี
• วรรณะทหาร: ปกป้องอาณานิคม (หัว–กรามใหญ่ กินเองไม่ได้ ต้องพึ่งตัวงานป้อนอาหาร)

พฤติกรรมสำคัญที่ทำให้ปลวกใต้ดิน “น่ากลัว”

1. ท่อโคลน = ทางหลวงลับ ช่วยรักษาความชื้นเมื่อขึ้นจากดินสู่โครงสร้างไม้
2. เข้าถึงได้แทบทุกที่ ผ่านรอยแตกคอนกรีต, ช่องว่างท่อ, ช่องสายไฟ, ระยะรอยต่อพื้น–ผนัง
3. บ่อนทำลายแบบเงียบ กัดกิน “ตามเนื้อไม้” อยู่หลังฉาบดิน/ผิวไม้ ทำให้กว่าจะรู้ตัวก็เสียหายหนัก

สัญญาณระบาด (Checklist ตรวจเร็ว)

• พบ ท่อโคลน สีน้ำตาลเลื้อยตามกำแพง/เสา/ท่อ
• ไม้ เสียงโปร่ง เคาะแล้วกังวานผิดปกติ
• ผิวไม้/คานมี คราบดินฉาบบาง
• เศษปีกแมลงปีกใสจำนวนมาก (หลังฤดูสืบพันธุ์บิน)
• ความชื้นสูงในชั้นล่าง/ใต้ถุน/ห้องเก็บของ

ความเสียหาย & ความเสี่ยงต่อมาตรฐาน

• โครงสร้างอาคารอ่อนแรง: คาน–เสาไม้, วงกบ, บันได
• คุณภาพสินค้าลดลง: คลัง/โรงงาน—คราบดิน–เศษไม้ปนเปื้อน
• ความเสี่ยงไม่ผ่านมาตรฐาน: GMP/HACCP/ISO หากพบกิจกรรมปลวกต่อเนื่อง

IPM Action Plan: ป้องกัน–เฝ้าระวัง–ควบคุม (ทำตามได้จริง)

1) ป้องกัน (Exclusion/Proofing/Housekeeping)

• ตัดจุดสัมผัสดิน–โครงสร้าง: ซ่อมรอยแตกคอนกรีต, อัดยาแนวรอยต่อ, ใช้โลหะแผ่น/พีวีซีกันปลวก
• บริหารความชื้น: ซ่อมท่อรั่ว, ระบายอากาศใต้พื้น, ยกของพ้นพื้น ≥15 ซม.
• จัดการวัตถุเสี่ยง: ไม้/กล่องกระดาษ/พาเลต อย่าชิดผนัง–พื้น (เว้นระยะ + ใช้ชั้นเหล็ก)
• ภูมิทัศน์รอบอาคาร: กำจัดตอไม้/เศษกิ่ง ไม่ให้พุ่มไม้แนบกำแพง

2) เฝ้าระวัง (Monitoring/Trending/Threshold)

• ตั้งจุดตรวจถาวร: โครงไม้ชั้นล่าง, ห้องใต้ถุน, ช่องท่อ–ท่อร้อยสายไฟ
• สถานีตรวจรอบอาคาร: ทุก 3–5 เมตรในโซนเสี่ยง บันทึกผลเป็น Trend รายเดือน/ไตรมาส
• เกณฑ์ตอบสนอง: พบท่อโคลน/ฉาบดิน/เสียงโปร่ง = ดำเนินการควบคุมทันที

3) ควบคุม (Control) – เลือกตามบริบท

• ระบบเหยื่อ (Termite baiting, IGR): รอบอาคาร + จุดกิจกรรมปลวก เป้าหมายคือให้สารออกฤทธิ์ กระจายเข้ารัง (เหมาะกับอาคารใช้งานต่อเนื่อง/ลดสารตกค้าง)
• แนวคันดินเคมี (Soil/Perimeter treatment): รอบฐานราก/โพรงดิน (ดำเนินการโดยผู้เชี่ยวชาญ พร้อมบันทึกปริมาณสาร/ความปลอดภัย)
• ฉีดอุดจุด (Spot treatment): บริเวณโครงสร้างที่เสียหาย แต่ต้องทำ คู่กับมาตรการป้องกันและเฝ้าระวัง
• ติดตามผล: ตรวจซ้ำ 2–4 สัปดาห์แรก จากนั้น รายเดือน/ไตรมาส ตามระดับความเสี่ยง

ข้อกำชับความปลอดภัย: ปฏิบัติตามฉลาก–กฎหมาย และคู่มือความปลอดภัยสถานประกอบการ (GMP/HACCP/ISO) ทุกครั้ง

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ ปลวกใต้ดิน (Coptotermes spp.) — และคำตอบกระชับทำตามได้จริง

คำถามที่ 1 “ท่อโคลน” คืออะไร แยกยังไงกับคราบดินธรรมดา? ตรวจเองใน 5 นาทีทำอย่างไร

คำตอบสั้น: ท่อโคลนคือ “อุโมงค์ดิน” ที่ปลวกสร้างเพื่อรักษาความชื้นระหว่างดินกับไม้/ผนัง
เช็กไว 5 นาที

• มองหาสันดินสีน้ำตาลเป็น เส้นต่อเนื่อง ไต่จากพื้นขึ้นผนัง/วงกบ/คาน
• ลอง “แคะเปิดนิดเดียว” แล้วรอสักครู่—หากมีดินซ่อมกลับ/มีตัวขาวครีมโผล่ = สงสัยปลวกใต้ดิน
• เจอแล้วให้ ถ่ายรูป+ปักหมุดตำแหน่ง แล้วปิดชั่วคราว (เทป/กระดาษ) เพื่อรอผู้เชี่ยวชาญ—อย่าแคะพังหมด เพราะจะทำให้เส้นทางหลักเปลี่ยน ติดตามยาก

คำถามที่ 2 หลังฝนแรกมี “ปีกแมลงเม่า” เต็มบ้าน ต้องทำอะไรภายใน 24 ชม. ไม่ให้ตั้งรัง?

คำตอบสั้น: กันจับคู่–ปิดแหล่งตั้งรัง แล้วคุมความชื้น
เช็กลิสต์ 24 ชม.

1. ปิดไฟนอก–เปิดไฟในเฉพาะจุด ล่อให้ออก—จากนั้นกวาด/ดูดและทิ้งปีกให้เกลี้ยง
2. ซีลรอยแตก/ช่องท่อ/รอยต่อวงกบ ที่เห็นชัดด้วยซิลิโคน/ยาแนวชั่วคราวก่อน (ค่อยแก้ถาวรภายหลัง)
3. ลดชื้นทันที: เปิดพัดลม/ถ่ายเทใต้พื้น ใต้ซิงก์ ห้องเก็บของ
4. ตรวจไม้สำคัญ (พื้น บัว วงกบ) ด้วยการเคาะ—ถ้าเสียงโปร่ง + พบคราบดิน = โทรเรียกผู้เชี่ยวชาญเพื่อวางแผน IPM (เหยื่อ/แนวสาร) ภายใน 7 วัน

คำถามที่ 3 เลือกอะไรดี: เหยื่อปลวก (baiting) หรือแนวสารรอบบ้าน (soil barrier) หรือฉีดเฉพาะจุด (spot)?

คำตอบสั้น: เลือกตาม “เป้าหมาย–สภาพอาคาร–ความเร่งด่วน”

เหยื่อปลวก (IGR baiting) – ตัดคอลนีที่ต้นเหตุ, เหมาะกับบ้าน/ออฟฟิศที่ใช้งานต่อเนื่อง ต้องการลดสารตกค้างภายใน และกรณีเส้นทางซับซ้อน

• ต้อง ติดตามเติมเหยื่อ ทุก 2–6 สัปดาห์ช่วงแรก

แนวสารรอบบ้าน (soil/perimeter treatment) – กันเข้าเร็ว รอบฐานราก/รอยต่อใต้พื้น เหมาะเมื่อมีทางผ่านจากดินชัดเจน หรืออาคารชั้นล่างชื้น

• ต้องทำโดย ผู้เชี่ยวชาญ และบันทึกจุด–ปริมาณสาร

ฉีดเฉพาะจุด (spot) – หยุดความเสียหายเฉพาะที่ เช่น วงกบ/คาน แต่ถ้าไม่แก้ชื้น–ไม่ปิดทางเข้า มักกลับมา

• ใช้เป็น ตัวเสริม ควบคู่เหยื่อหรือแนวสาร

สูตรตัดสินใจเร็ว

• เห็นท่อโคลนหลายแนว/รอบฐานราก → เริ่ม เหยื่อ + แนวสาร
• จุดเดียวเล็กๆ เพิ่งพบ → Spot + ปิดชื้น/อุดรอยต่อ และติดตาม 30 วัน
• คลัง/โรงงาน → สถานีตรวจรอบอาคาร + เหยื่อเป็นหลัก, เสริมแนวสารจุดวิกฤต เพื่อผ่านมาตรฐาน GMP/HACCP/ISO