Quick ID: พาหะหลักที่เจอบ่อย และสิ่งที่ต้องดูให้เป็นใน 10 วิ

หลักทอง: ระบุชนิด–ระบุแหล่ง–ระบุพฤติกรรม ก่อนเลือกวิธี ลำดับเสมอว่า ป้องกัน > เฝ้าระวัง > ควบคุม > ยืนยันผล

IPM Framework (ปรับใช้ได้ทุกพาหะ)

1. Inspection & Identification – สำรวจเชิงหลักฐาน (แหล่งอาหาร–น้ำ–ที่หลบ/แพร่พันธุ์) + ภาพ+บันทึก
2. Sanitation & Exclusion – ทำความสะอาด, จัดระเบียบ, อุด/ซีล, จัดเก็บภาชนะปิดสนิท, แก้จุดรั่ว/ชื้น
3. Monitoring – กับดักเฉพาะชนิด (ฟีโรโมน/กาว/แสง/CO₂/กลิ่น), ตั้งฐานข้อมูล–ฮีตแมป
4. Control – เลือกวิธีเหมาะสม: เหยื่อเจล/IGR/ULV/IRS/กาว/กรงดัก/ตาข่าย/ม่านอากาศ/ชีววิธี
5. Verification – ตรวจซ้ำหลังบริการ (7–14 วันหรือเหมาะสม), เกณฑ์ยอมรับ, ปรับแผน
6. Education – ให้ความรู้ผู้ใช้อาคารเพื่อคุมพฤติกรรมเสี่ยง (เปิดปิดประตู, ทิ้งเศษอาหาร, การจัดเก็บ)

“ชีววิทยา–นิเวศ” ที่ทีมภาคสนามต้องรู้ (สรุปแบบยิงตรง)

ยุง

• แหล่งเพาะ ต่างกัน: Aedes (ภาชนะน้ำใส/บ้าน), Culex (น้ำเน่า–ท่อระบาย), Anopheles (น้ำใสไหลเอื่อย/กลางแจ้ง)
• จังหวะกัด: Aedes (รุ่งเช้า–เย็น), Culex/Anopheles (กลางคืน) → กำหนดเวลาพ่น/ติดกับดักให้แม่น
• เครื่องมือ: กำจัดแหล่งน้ำ, ทรายกำจัดลูกน้ำ/BTI, มุ้งลวด, พ่นตกค้าง (IRS) เฉพาะความจำเป็น

แมลงสาบ

• วงจร ไม่สมบูรณ์ → โตไวในครัว/ท่อ → เหยื่อเจล + IGR + อุดรอยแตก ดีกว่า ฉีดฟุ้ง
• เป็น แหล่งสารก่อภูมิแพ้ → เลือกเคมี/ตำแหน่งวางเหยื่อที่ปลอดภัยต่อเด็ก/ผู้ป่วย

แมลงวัน

• ที่มา = กลิ่นอินทรีย์ + ลม → จัดการขยะ/ชะล้างพื้น, ใช้ม่านอากาศ/มุ้งลวด, กับดักแสงอยู่หลังแนวสายตาลูกค้า

หนู

• สามเสาหลัก: ปิดทางเข้า (≤ 6–12 มม.), จัดเก็บอาหาร/ขยะ, วางสถานีเหยื่อ/สแน็ปดักตามเส้นทางวิ่ง
• หลัก 5 จุด: อาหาร, น้ำ, ที่พัก, ทางเข้า, เส้นทาง → แก้ครบ วงจรถึงหยุด

ปลวก/มอดคลัง

• ปลวก: แยก ใต้ดิน vs ไม้แห้ง; ใช้เหยื่อ/ Soil treatment; ตัดเส้นทางชื้น–ดินท่อ
• มอดคลัง: ความชื้นต่ำ–อุณหภูมิคุม–FIFO/FEFO–Hermetic + ฟีโรโมนมอนิเตอร์ + Fumigation โดยมืออาชีพ

ตาราง “วิธีควบคุมตามเงื่อนไขความเสี่ยง”

SOP สั้นๆ สำหรับทีมบริการ (ใช้ได้ทุกงาน)

1. ก่อนเข้าไซต์: เช็คลิสต์ PPE, แบบฟอร์มสำรวจ, กับดัก/เหยื่อ/เครื่องมือเฉพาะชนิด
2. สำรวจ–ถ่ายภาพ: จุดเสี่ยง 5 เรื่อง (อาหาร–น้ำ–ที่หลบ–ทางเข้า–เส้นทาง)
3. แผน IPM รายพื้นที่: เลือกชุดเครื่องมือ + ตำแหน่งวาง + ปริมาณ + ความถี่
4. สื่อสารลูกค้า: สิ่งที่ต้องร่วมมือ (ทำความสะอาด, ปิดประตู, เวลาทิ้งขยะ)
5. ติดตามผล: นัดตรวจซ้ำ/อ่านกับดัก/ปรับตำแหน่ง/รายงานผลแบบภาพ

เช็กลิสต์ “หน้างาน” สำหรับนักกำจัดแมลง

• ระบุชนิดพาหะ (+ ระยะชีวิต) ได้ชัด
• ทำแผนที่แหล่งอาหาร–น้ำ–ที่หลบ–ทางเข้า
• วางกับดัก/เหยื่อ ตามพฤติกรรมชนิดนั้น ๆ
• มีเกณฑ์ ยืนยันผล ที่ตกลงกับลูกค้า (เช่น ตัวพบ/สัปดาห์)
• รายงานผล + ข้อเสนอแนะลูกค้าแบบสั้น กระชับ ชี้จุดแก้

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ “แมลง & สัตว์พาหะนำโรค” สำหรับทีมกำจัดแมลง (ภาคสนาม + IPM)

คำถามที่ 1 ทำไม “พ่นยาแล้วเงียบแป๊บเดียว” แล้วกลับมาใหม่?

คำตอบสั้น: เพราะแก้แค่ปลายน้ำ ไม่ได้ตัดวงจรที่ต้นเหตุ
เช็กให้ครบ 3 ข้อก่อนพ่นทุกครั้ง:

• แหล่งเพาะ/อาหาร/น้ำยังอยู่ไหม (น้ำขัง, คราบมัน, ขยะเปิดฝา)
• ทางเข้า–ที่หลบ ยังมีรอยแตก/รูท่อ/ช่องลมไม่ได้ซีลหรือไม่
• ไม่มีการเฝ้าระวังต่อเนื่อง (กับดัก/ฮีตแมป) เลยไม่รู้ว่ากำลัง “เกิดใหม่” ตรงไหน

หลักทอง: Sanitation & Exclusion → Monitoring → Control → Verification พ่นสารคือ “หนึ่งเครื่องมือ” ไม่ใช่ทั้งแผน

คำถามที่ 2 หน้างาน 10 นาที: จะรู้ได้ยังไงว่า “ตัวการ” คืออะไร แล้วต้องหยิบเครื่องมือไหนก่อน?

คำตอบสั้น: ใช้ “ID ด่วน 3 ดู + 3 ตำแหน่ง”
3 ดู (ตัว–รอย–แหล่ง):

• ตัว: ลาย/จุดปีก (ยุง), รูปทรง/หนวด/ขอบอก (ด้วง/มอด), ขนาด–สี–หนวดยาว (แมลงสาบ)
• รอย: มูล–คราบหนวด (หนู), ปลอกไข่ ootheca (แมลงสาบ), ผงแป้ง/รูพรุนเมล็ด (มอดคลัง), ท่อดิน/ฉาบดิน (ปลวก)
• แหล่ง: น้ำใส–น้ำเสีย–น้ำไหลเอื่อย (ยุงแต่ละสกุล), คราบมัน–เศษอาหาร (แมลงสาบ/แมลงวัน)

• แมลงสาบ: เจลเหยื่อ + IGR → ซีลรอยแตก → กาวมอนิเตอร์
• ยุงลาย/ก้นปล่อง/รำคาญ: กำจัดแหล่งน้ำจำเพาะ → BTI/Temephos/IGR ลูกน้ำ → มุ้ง/IRS/ULV ตามสถานการณ์
• แมลงวันครัว: ขยะปิดฝา + ล้างคราบอินทรีย์ → ม่านอากาศ/มุ้งลวด → กับดักแสงหลังแนวสายตา
• มอดคลัง: RH/Temp ต่ำ + FIFO/FEFO → ฟีโรโมนมอนิเตอร์ → Fumigation/ช็อกอุณหภูมิ (มืออาชีพ)
• หนู: อุดช่อง ≤6–12 มม. → สถานีเหยื่อ/สแน็ปดักตาม “รอยครูด+คราบหนวด”

คำถามที่ 3 ต้องตรวจถี่แค่ไหน? ตั้ง “เกณฑ์ยอมรับ” (threshold) ยังไงให้จบงานได้ชัดเจน

คำตอบสั้น: กำหนดความถี่ตามความเสี่ยง + มีตัวเลขฟันธงก่อนรับงาน
ความถี่แนะนำ (เริ่มต้น):

• ครัว/ร้านอาหาร: ตรวจกับดัก รายสัปดาห์ 4 สัปดาห์แรก → รายปักษ์เมื่อกราฟลด
• โกดังอาหารแห้ง/โรงสี: ฟีโรโมน รายสัปดาห์ + สุ่มตัวอย่างเมล็ด รายเดือน
• อาคารพักอาศัย/สำนักงาน: กาว/กองรายงาน รายปักษ์ ช่วงแรก → รายเดือนเมื่อคงที่
• พื้นที่เสี่ยงมาลาเรีย/ชุมชนใกล้นา: ลูกน้ำ/ดัชนีตัวเต็มวัย รายสัปดาห์ในหน้าฝน

• แมลงสาบ: จับกาว < 2 ตัว/กับดัก/สัปดาห์ ต่อเนื่อง 2 รอบ = ควบคุมได้; ≥2 ให้เพิ่มจุดเหยื่อ/อุดรอยเพิ่ม
• แมลงวัน: กับดักแสง < 10 ตัว/คืน บริเวณครัวผลิต = ผ่าน; เกินให้ทบทวนจุดขยะ–ม่านอากาศ
• ยุงลาย: พบลูกน้ำ 0 จุด/100 ภาชนะ สุ่มตรวจ 2 สัปดาห์ติดกัน = ผ่าน; >0 ให้รีวิว “ภาชนะซ้ำซาก”
• มอดคลัง: ฟีโรโมน < 1 ตัว/กับดัก/สัปดาห์ 2 รอบ = ผ่าน; ≥1 ในโซนเดียวกัน = ตรวจล็อต + พิจารณา Quarantine/Fumigation

สรุป:กำหนด KPI ก่อนเริ่มงาน, เก็บข้อมูลจริงทุกครั้ง, วงรอบแรกถี่–เข้ม พอกราฟนิ่งค่อยลดความถี่ แต่ อย่าตัดขั้น Verification