ทำความรู้จักปลวกเลือด

ลักษณะเด่นสัณฐานวิทยา:

• หนวดแบบลูกปัด (moniliform), ปีกบางใส, ขาเดิน
• หัวกลมสีน้ำตาลเข้ม ลำตัวขาวอมเหลือง–น้ำตาล
• กรามซ้ายมีฟันด้านใน กรามขวาเรียบ

วงจรชีวิตแบบเข้าใจง่าย

ปลวกเลือดพัฒนาแบบ ไข่ → ตัวอ่อน → ตัวเต็มวัย

วรรณะในรัง:

• ปลวกงาน หา/เก็บอาหาร สร้าง–ซ่อมรัง ป้อนอาหาร
• ปลวกทหาร หัว–กรามใหญ่ ปกป้องรัง (กินเองไม่ได้ ต้องพึ่งปลวกงาน)
• วรรณะสืบพันธุ์ ราชา–ราชินี วางไข่สืบต่อคอลนี

ถิ่นอาศัย อาหาร และบทบาทเชิงนิเวศ

• แหล่งอาศัย: สร้างรัง ใต้ดิน มักมองไม่เห็นรังหลักภายนอก อาศัยใน ป่าดิบแล้งเขตร้อน
• อาหาร: เนื้อไม้ กิ่ง/เศษไม้ ซากพืช และ เชื้อราที่เพาะเลี้ยงใน “สวนเห็ด” ภายในรัง
• การหาอาหาร: ทำ ทางเดินดินเป็นแผ่น คลุมพื้นดิน/ลำต้นไม้ ลดการสูญเสียความชื้นและหลบศัตรู
• คุณค่าต่อระบบนิเวศ: ย่อยสลายซากพืช–ใบไม้ คืนธาตุอาหารสู่ดิน ช่วยหมุนเวียนสารอาหารในป่า

สัญญาณเตือนและผลกระทบเมื่อใกล้ชุมชน

• ทางเดินดินสีน้ำตาลบาง ๆ ตามพื้น/ฐานเสา/โคนต้นไม้/แนวผนัง
• คราบดินบนผิวไม้หรือโครงสร้าง (วงกบ คาน พื้นใต้ถุน)
• เคาะไม้มีเสียงโปร่ง ผิวดูปกติแต่ด้านในกร่อน

แม้ปลวกเลือดอยู่ป่าเป็นหลัก แต่หากสภาพพื้นที่บ้าน/อาคารชื้น มีเศษไม้/ซากพืชสะสม ก็อาจดึงดูดการหาอาหารเข้ามาได้

แผนจัดการแบบยั่งยืน (IPM) สำหรับพื้นที่เสี่ยง

1) ป้องกันก่อนเกิดปัญหา

• ลดแหล่ง ความชื้น: ซ่อมรั่ว ระบายน้ำดี เพิ่มช่องระบายอากาศใต้พื้น/ใต้ถุน
• เก็บกวาดเศษไม้ กิ่งใบ กองวัสดุพืช ออกจากแนวอาคาร
• อุดรอยแตกพื้น–ผนัง–ท่อร้อยสายไฟ ปิดช่องทางเข้า

2) เมื่อพบสัญญาณการระบาด

• จุดเล็กน้อย: รื้อคราบดิน ตรวจโพรง และ อัดสารเฉพาะจุด ตามมาตรฐานงานปลวก
• หลายจุด/เส้นทางยาว: ใช้ สถานีเหยื่อปลวก บนเส้นหาอาหาร เพื่อให้สารแพร่สู่ทั้งคอลนี
• โครงสร้างใหม่/รีโนเวต: พิจารณา แนวสารป้องกันดิน (soil barrier) โดยผู้เชี่ยวชาญ

3) ติดตามผล

• ตรวจซ้ำทุก 2–6 เดือน (เข้มช่วงต้น–ปลายฤดูฝน)
• บันทึกตำแหน่งพบ ปรับจุดวางเหยื่อ/แนวสารตามพฤติกรรมการเคลื่อนที่

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ ปลวกเลือด (Hypotermes makhamensis) — และคำตอบใช้งานได้จริง

คำถามที่ 1 “ของเหลวสีแดงเหมือนเลือด” ที่ปลวกพ่นคืออะไร อันตรายต่อคน/สัตว์เลี้ยงไหม?

สรุปสั้น: เป็นของเหลวป้องกันตัว (defensive secretion) ไม่ใช่เลือด

• มีไว้ทำอะไร? ทำให้ศัตรูเหนียวติด เคลื่อนไหวลำบาก แล้วฝูงถอย/ป้องกันรัง
• อันตรายแค่ไหน? โดยมากไม่เป็นพิษรุนแรงต่อคน/สัตว์ แต่ อาจระคายเคืองผิว–ตา–จมูก ได้
• โดนแล้วทำยังไง? ล้างน้ำและสบู่มาก ๆ/ล้างตาด้วยน้ำสะอาดทันที หากยังระคายเคืองให้พบแพทย์
• ป้องกัน: เวลาจัดการคราบดิน/รัง สวมถุงมือ–หน้ากาก–แว่นตา และหลีกเลี่ยงการขยี้ตา

คำถามที่ 2 เจอปลวกเลือดในบ้าน/สวน กำจัดยังไงให้อยู่หมัด (ทำเองได้แค่ไหน ต้องเรียกมืออาชีพเมื่อไร)?

ทำทันทีใน 48 ชม. (ทำเองได้):

• ตัดชื้น: ซ่อมรั่ว ระบายอากาศ ใต้พื้น/ใต้ถุนต้องแห้ง
• เคลียร์อาหาร–ทางเข้า: เก็บกองไม้/เศษพืชให้ห่างผนัง ≥1–2 ม., อุดรอยแตกพื้น–ผนัง–ช่องท่อ
• รบกวนแนวเดิน: ขูด คราบ/ท่อดิน ที่เห็น แล้วทำความสะอาดซ้ำเพื่อตัดเส้นทางชั่วคราว

ขั้นกึ่ง–มืออาชีพ:

• Spot treatment: อัด/ฉีดสารเข้าจุดที่พบโพรง–ท่อดิน เพื่อหยุดความเสียหายในระยะสั้น
• สถานีเหยื่อ (แนะนำกับปลวกเพาะเลี้ยงเชื้อรา): ติดตั้งตามเส้นทางหาอาหาร และ อย่าพ่นสารไล่ ใกล้สถานี เพราะจะทำให้ปลวกเลี่ยงเหยื่อ

กรณีควรเรียกผู้เชี่ยวชาญทันที:

• พบหลายจุด/เส้นทางยาวเข้าบ้าน, โครงสร้างไม้รับน้ำหนักเริ่มอ่อน, หรือพื้นที่กว้างติดชายป่า
• ต้องการ แนวกั้นดิน (soil barrier) รอบฐานราก/ติดตั้งระบบเหยื่อทั้งรอบบ้าน + แผนติดตาม 2–6 สัปดาห์/ครั้ง

คำถามที่ 3 แยก “ปลวกเลือด” ออกจากปลวกใต้ดินตัวฮิต (เช่น Coptotermes, Macrotermes) ยังไง? มีเช็กลิสต์ตรวจ 5 นาทีไหม

จุดต่างที่สังเกตได้ไว:

• พฤติกรรมป้องกัน: ปลวกเลือดมี “ของเหลวสีแดง” เมื่อถูกรบกวน (ชนิดอื่นไม่มีลักษณะนี้ชัดเจน)
• สภาพรัง: รังหลัก ใต้ดิน มักไม่เห็นชัด (ไม่มีจอมใหญ่เด่นแบบ Macrotermes) แต่มี คราบ/แผ่นดินบาง คลุมทางเดิน
• ถิ่นอาศัย: พบมากใน ป่าดิบแล้ง/ชายป่า แต่จะ “วิ่งหาอาหาร” เข้าสวน–ตัวบ้านเมื่อมีความชื้น/เศษพืชสะสม
• ร่องรอยไม้: ผิวไม้ยังดูปกติ แต่ เคาะโปร่ง; เจอ คราบดินบาง บนวงกบ/คาน/โคนเสา

เช็กลิสต์ 5 นาที:

1. มองหา แผ่น/เส้นดินบาง ๆ จากพื้นขึ้นผนัง–วงกบ
2. เคาะวงกบ/พื้นไม้—เสียง โปร่ง = เสี่ยงโพรง
3. เช็ก กองเศษพืช–ไม้ชื้น ชิดผนัง/ฐานราก
4. ตรวจจุดอับชื้น: ใต้ซิงก์ ใต้ถุน ห้องเก็บของ
5. ถ่ายรูป–ปักหมุดตำแหน่ง เพื่อเทียบผลหลังจัดการ/ติดตามรอบหน้า