ปลวก Termes propinquus — หัวสี่เหลี่ยมมีโหนก กรามบิด สัญญาณระบาด และแผน IPM ป้องกันอาคารไม้
Tags: ปลวก termes, ปลวกหัวสี่เหลี่ยมมีโหนก, frontal projection termite, termite ipm, ฉาบดินปลวก, ทางดินปลวก, termite bait, soil treatment, monitoring station, labrum ตัดตื้น, โคนหนวดเป็นสันกรามยาว, asymmetrical mandibles, moisture, seasonal swarm, nymph, igr, gmp-haccp-iso
ปลวก Termes propinquus — “หัวสี่เหลี่ยมมีโหนก กรามบิด” ปลวกดินตัวจิ๋วที่มองข้ามไม่ได้ + แผน IPM ป้องกันอาคารไม้
สรุปสั้น: Termes propinquus เป็นปลวกดินในวงศ์ Termitidae จุดเด่นคือ วรรณะทหารหัวสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีโหนก (frontal projection) ยื่นยาว ริมฝีปากบนตัดตื้น และกรามซ้าย-ขวาไม่สมมาตรบิดเล็กน้อย ระบาดดีหลังฝนต้นฤดู (ปีละราว 2–3 ครั้ง) กัดกินไม้เงียบ ๆ ใต้ฉาบดิน/ปลอกดิน บทความนี้สรุป Quick ID, วงจรชีวิตแบบ incomplete metamorphosis, สัญญาณเตือน, ความเสียหาย และ IPM ทำตามได้จริง สำหรับบ้าน–คลัง–โรงงาน
Quick ID: แยกให้ไวว่าเป็น Termes propinquus
ทหาร (soldier)
- ศีรษะทรง สี่เหลี่ยมผืนผ้า
- มี โหนก (frontal projection) ยื่นยาวไปด้านหน้า
- ริมฝีปากบน (labrum) ตัดตื้น, ด้านข้างโดยมากตรง
- โคนหนวดเป็น สันกรามบางยาว ลักษณะคล้ายแท่งไม้ มักพับบิดไปทางด้านหลัง
- กรามไม่สมมาตร บิดเล็กน้อย (asymmetrical, twisted)
- สีเหลืองน้ำตาล
- สัดส่วนเด่น: ความยาวหัวถึงฐานกราม 0.75–0.98 มม., กว้างสุด 0.80–1.09 มม., ความยาวกราม 0.65–0.93 มม.
วรรณะสืบพันธุ์บิน: ปีกบางใส ออกบินรวมฝูงเมื่ออากาศชื้นหลังฝน
Field cues ที่มักพบร่วม
- ฉาบดินบาง/ปลอกดินตามผิวไม้ รอยต่อ วงกบ
- ไม้ เสียงโปร่ง เมื่อเคาะ
- ทางดินเล็ก ๆ จากพื้นสู่โครงไม้
วงจรชีวิต & ฤดูกาลระบาด
- Incomplete metamorphosis: ไข่ → ตัวอ่อน (nymph) → วรรณะ (งาน/ทหาร/สืบพันธุ์)
- ทริกเชิงฤดูกาล: เริ่มตั้งอาณานิคมช่วงสภาพอากาศเหมาะสม — มักหลังฝนต้นฤดู ปีละ ~2–3 ครั้ง
- พลวัตอาณานิคม: เมื่อระบบสังคมตั้งมั่น กิจกรรมหาอาหารและซ่อมฉาบดินจะถี่ขึ้นในสภาพชื้น
ทำไม Termes propinquus ถึง “อันตรายเงียบ”
- ซ่อนตัวเก่ง: กัดกินไม้จากผิวเข้าสู่เนื้อในใต้ฉาบดิน ทำให้ตรวจพบช้า
- ช่องทางเข้าถึงเล็กมาก: ใช้รอยแตกคอนกรีต/รอยต่อพื้น-ผนัง/ช่องท่อ
- ความชื้นคือเชื้อเพลิง: ความชื้นสูงช่วยให้สร้างฉาบดิน–ทางดินได้ดี
สัญญาณเตือน (Checklist ตรวจเร็ว)
- คราบ/ฉาบดินบางบนผิวไม้ วงกบ บัวพื้น ระแนง
- ทางดินเล็ก ๆ ไต่จากพื้นสู่โครงไม้/ผนัง
- เคาะแล้ว เสียงโปร่ง หรือผิวไม้กรอบยุบ
- เศษปีกแมลงปีกใสใกล้แหล่งไฟ/หน้าต่าง (ช่วงฝน)
- พื้นที่อับชื้น ใต้พื้น/ห้องเก็บของ/ใต้ถุน
ความเสียหาย & ความเสี่ยงต่อมาตรฐาน
- โครงสร้างอ่อนแรง: เสา-คาน-พื้นไม้เสียสมบัติเชิงกล
- ปนเปื้อนคุณภาพ: ฝุ่นไม้/เศษดินในคลัง/โรงงาน
- เสี่ยงไม่ผ่าน: GMP/HACCP/ISO หากพบกิจกรรมต่อเนื่อง
IPM Action Plan: ป้องกัน–เฝ้าระวัง–ควบคุม (ทำตามได้จริง)
1) ป้องกัน (Exclusion/Proofing/Housekeeping)
- ตัดจุดสัมผัสดิน-ไม้: ซ่อมรอยแตกคอนกรีต อัดยาแนวรอยต่อ ใส่แผ่นโลหะ/พีวีซีกันปลวก
- บริหารความชื้น: ซ่อมท่อรั่ว เพิ่มช่องระบายอากาศใต้พื้น ยกของพ้นพื้น ≥15 ซม.
- จัดเก็บอัจฉริยะ: ไม้/กล่องกระดาษ/พาเลต ไม่ชิดพื้น-ผนัง ใช้ชั้นเหล็ก/เบย์วางเว้นระยะ
- ภูมิทัศน์รอบอาคาร: กำจัดตอไม้/เศษกิ่ง พุ่มไม้ไม่ให้แนบกำแพง
2) เฝ้าระวัง (Monitoring/Trending/Threshold)
- สถานีตรวจ (monitoring stations) รอบอาคารทุก 3–5 ม. ในโซนเสี่ยง + จุดตรวจภายใน (วงกบ/พื้นไม้/ห้องชื้น)
- บันทึกแนวโน้ม รายเดือน/ไตรมาส: จุดพบ-ความชื้น-ฤดูกาล
- เกณฑ์ตอบสนอง: พบฉาบดิน/ทางดิน/ไม้โปร่ง = เข้าสู่ขั้นควบคุม
3) ควบคุม (Control)
- ระบบเหยื่อ (IGR baiting): ให้สารออกฤทธิ์แพร่กลับรัง เหมาะกับอาคารใช้งานต่อเนื่อง/ลดสารตกค้าง
- แนวคันดินเคมี (soil/perimeter treatment): รอบฐานราก/โพรงดิน (โดยผู้เชี่ยวชาญ พร้อมบันทึกสาร/ความปลอดภัย)
- ฉีดอุดจุด (spot treatment): โครงสร้างที่เสียหายเฉพาะจุด (ต้องทำคู่กับการป้องกันและเฝ้าระวัง)
- ติดตามผล: ตรวจซ้ำ 2–4 สัปดาห์แรก และ รายเดือน/ไตรมาส จนกิจกรรมยุติ
ความปลอดภัย: ปฏิบัติตามฉลาก-กฎหมาย และแนวทางความปลอดภัยของสถานประกอบการ (GMP/HACCP/ISO)
FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ ปลวก Termes propinquus — พร้อมคำตอบสั้นทำตามได้เลย
คำถามที่ 1 “คราบ/ฉาบดินบาง ๆ” บนวงกบคือปลวกชนิดไหน? แยก Termes propinquus ออกจาก Coptotermes ยังไง
เช็กเร็ว
- รูปแบบคราบ: Termes มักเป็น แผ่น/เส้นดินบางมาก ต่อเนื่องบนผิวไม้หรือรอยต่อ (เล็กละเอียดกว่า “ท่อโคลนหนา” ของ Coptotermes).
- เมื่อแคะเปิดปลายเล็กน้อย: จะเห็น ร่องกินเข้าเนื้อไม้ใต้ฉาบ และตัวสีครีมวิ่งซ่อมดินเร็ว
- จุดร่วมกับ Microcerotermes: ฉาบดินบางเหมือนกัน แต่ Termes มักทิ้งทางดินเล็ก ๆ เชื่อมพื้นสู่โครงไม้ชัดกว่าในพื้นที่ชื้นอับ
คำถามที่ 2 หลังฝนแรกมี “แมลงเม่า/ปีกปลวก” กองเต็มบ้าน ต้องทำอะไรใน 24 ชั่วโมงแรก?
เช็กลิสต์ 24 ชม.
- จัดแสง — ปิดไฟนอกบ้าน/เปิดไฟจุดเดียวภายในเพื่อดึงแมลงไปจุดควบคุม แล้วกวาด–ดูดปีกทิ้ง
- ซีลด่วน — อุดรอยแตกพื้น–ผนัง–วงกบ/ช่องท่อด้วยซิลิโคนหรืออะคริลิก
- ไล่ชื้น — เปิดพัดลมระบาย ใต้ซิงก์ ห้องเก็บของ ใต้พื้น/บันได (RH เป้าหมาย < 60%)
- สแกน 10 นาที — มองหาฉาบดินบาง/ทางดินเล็ก และเคาะไม้ฟังเสียงโปร่ง ถ้าพบ ≥1 จุด ➜ นัดสำรวจ IPM ภายใน 7 วัน (ตั้งสถานีตรวจ + วางเหยื่อ/แนวสารเฉพาะจุดตามความเสี่ยง)
คำถามที่ 3 เลือกอะไรดี: เหยื่อปลวก (IGR baiting) vs แนวสารรอบบ้าน (soil/perimeter) vs ฉีดเฉพาะจุด (spot) สำหรับ Termes propinquus
สูตรตัดสินใจเร็ว
- หลายแนวฉาบดิน/กระจายหลายจุด → ใช้ เหยื่อ (IGR) เป็นแกน + สถานีตรวจรอบอาคารทุก 3–5 ม. เพื่อให้สารแพร่กลับรังที่ตาไม่เห็น
- จุดเล็ก เพิ่งเริ่ม → Spot treatment เข้าทางโพรง/ฉาบดิน คู่กับ ลดความชื้น–ซีลรอยต่อ และติดตามผล 30 วัน
- ชั้นล่างชื้น/มีรอยสัมผัสดิน–ฐานรากมาก → เสริม แนวสารรอบบ้าน (soil barrier) โดยผู้เชี่ยวชาญ เพื่อปิด “ทางด่วนใต้ดิน”
- ทิปงบประมาณ & ความปลอดภัย: บ้านอยู่อาศัย/มีเด็ก–สัตว์เลี้ยง → เหยื่อเป็นหลัก (สารออกฤทธิ์ต่ำ กระจายสู่คอลนี) แล้วใช้ Spot/แนวสาร “เฉพาะจุดวิกฤต” จะคุมความเสี่ยงและค่าใช้จ่ายรวมได้ดีกว่าในระยะยาว
