Quick ID: แยกให้ไวว่าเป็น Coptotermes curvignathus

• หนวด: ลูกปัด (moniliform)
• ปีก (วรรณะบิน): บางใส (membrane)
• ปาก: กัดกิน (chewing type)
• ขา: ขาเดิน (walking leg)
• ฟอนทาเนล (fontanelle): ช่องบนหัว หลั่งของเหลวสีขาวป้องกันตัว — เก็บในต่อมช่องท้อง ทำให้ ท้องขาวเด่น
• ทหาร (soldier): หัวเหลืองรูปไข่ กราม (mandible) ยาวและโค้งเด่น กว่าชนิดอื่นในสกุล
• ตัวงาน (worker): สีขาวครีม กว้าง นิ่ม
• ขนาด: สายพันธุ์ใหญ่ของเอเชียในสกุล Coptotermes

ร่องรอยหน้างานที่ชัด

• ชั้นดิน/ฉาบดิน บนผิวลำต้น/โคน/คอราก
• อุโมงค์โคลน (mud tubes) ไต่คาน/ผนัง/เสา
• เปลือกพรุน เมื่อขูดชั้นดินออก เห็นเนื้อไม้ด้านในและปลวกมีชีวิต

วงจรชีวิต & ระบบวรรณะ (เข้าใจเพื่อควบคุมได้ตรงจุด)

หน้าที่วรรณะ

• งาน (worker): หาอาหาร สร้าง/ซ่อมรัง ป้อนอาหารตัวอ่อน–ทหาร–ราชินี
• ทหาร (soldier): ป้องกันรัง หัวใหญ่ กรามยาว กินเองไม่ได้ ต้องพึ่งตัวงาน
• สืบพันธุ์ (alate): ออกบินรวมฝูงเมื่ออากาศชื้น หลังกำลังฝน

แหล่งอาหาร–ที่อยู่–การแพร่กระจาย

• อาหาร: ไม้สด ไม้เน่า ไม้ชื้น วัสดุเซลลูโลสในเมือง (คาน/วงกบ/พื้นไม้, พาเลต, ลัง)
• การทำลายพืชเศรษฐกิจ: ยางพารา ปาล์มน้ำมัน มะพร้าว — เกิดชั้นดินรอบโคน/กลางลำต้น เมื่อขูดออก เปลือกพรุน โชว์เนื้อไม้/ทางเข้าด้านใน และพบปลวกมีชีวิต
• ที่อยู่อาศัย: ใต้ดิน (subterranean), ในพื้นที่เกษตร/เมือง ทุกแห่งที่มีไม้และความชื้น
• การกระจาย: เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมไทย–อินโดจีน

ทำไม C. curvignathus ถึง “อันตรายมาก”

1. โครงสร้างอาณานิคมใหญ่–แอคทีฟสูง: ทำลายเร็วและกว้าง
2. เส้นทางลับเก่ง: อุโมงค์โคลน/ฉาบดิน—ขึ้นหาอาหารโดยไม่สูญความชื้น
3. ซ่อมตัวเองไว: รื้อชั้นดินแล้วมักกลับมาสร้างใหม่ถ้าต้นเหตุ (ความชื้น/จุดเข้าถึง) ยังอยู่
4. ยากจะเห็นด้วยตาเปล่านาน: เมื่อเห็นชั้นดิน/ทางดินแล้ว มักเสียหายไปมากแล้ว

สัญญาณเตือน (Checklist ตรวจเร็ว)

• ชั้นดิน/หย่อมดินรอบโคน–กลางลำต้นยาง/ปาล์ม/มะพร้าว
• ทางดินเลื้อยตามผนัง/คาน/ท่อ ในอาคาร
• เคาะไม้แล้ว เสียงโปร่ง ผิวกรอบยุบ
• เศษปีกวรรณะบิน หลังฝน/สภาพชื้น
• จุดอับชื้น: ห้องใต้ถุน/ชั้นล่าง/โกดัง พื้น–ผนัง–รอยต่อ

ความเสียหาย & ผลกระทบธุรกิจ/มาตรฐาน

• โครงสร้างอาคารอ่อนแรง: เสา–คาน–พื้นไม้
• ผลผลิตเกษตร: ต้นยาง/ปาล์ม/มะพร้าวอ่อนแอ โค่น–หักง่าย สูญเสียผลผลิต
• ความเสี่ยงมาตรฐาน: ไม่ผ่าน GMP/HACCP/ISO หากพบกิจกรรมปลวกในโรงงาน/คลังอย่างต่อเนื่อง

IPM Action Plan: ป้องกัน–เฝ้าระวัง–ควบคุม (ทำตามได้จริง)

1) ป้องกัน (Exclusion/Proofing/Housekeeping)

• ตัดทางสัมผัสดิน–โครงสร้าง: ซ่อมรอยแตกคอนกรีต อัดยาแนวรอยต่อ ใช้แผ่นกันปลวก (โลหะ/พีวีซี)
• บริหารความชื้น: ซ่อมท่อรั่ว ระบายอากาศใต้พื้น จัดระดับดินรอบอาคาร
• จัดเก็บวัสดุเซลลูโลส: ไม้/พาเลต/ลังกระดาษ อย่าชิดพื้น–ผนัง เว้นระยะ + ใช้ชั้นเหล็ก
• ภูมิทัศน์การเกษตร: กำจัดตอไม้/เศษกิ่ง ใส่ “ปลอกกันปลวก” โคนต้นในแปลงใหม่

2) เฝ้าระวัง (Monitoring/Trending/Threshold)

• สถานีตรวจ (monitoring stations) รอบอาคาร/แปลงทุก 3–5 ม. ในจุดเสี่ยง
• จุดตรวจถาวรในอาคาร: วงกบ/พื้นไม้/ทางท่อ/รอยต่อพื้น–ผนัง
• ทำ Trend รายเดือน/ไตรมาส: จุดพบ–ระดับความชื้น–ฤดูกาล
• เกณฑ์ตอบสนอง: พบชั้นดิน/ทางดิน/ไม้โปร่ง = เข้าสู่ขั้นควบคุมทันที

3) ควบคุม (Control)

• ระบบเหยื่อ (IGR baiting): รอบอาคาร/จุดกิจกรรม—ให้สารออกฤทธิ์แพร่กลับ ถึงรัง เหมาะกับพื้นที่ใช้งานต่อเนื่อง/ต้องลดสารตกค้าง
• แนวคันดินเคมี (soil/perimeter treatment): รอบฐานราก–โพรงดิน ดำเนินการโดยผู้เชี่ยวชาญ พร้อมบันทึกสาร–ความปลอดภัย
• ฉีดอุดจุด (spot treatment): โครงสร้างเสียหายเฉพาะจุด—ต้องทำคู่กับมาตรการป้องกัน/เฝ้าระวัง
• ติดตามผล: ตรวจซ้ำ 2–4 สัปดาห์แรก และ รายเดือน/ไตรมาส จนกิจกรรมยุติ

ความปลอดภัย: ปฏิบัติตามฉลาก–กฎหมาย และแนวปฏิบัติของสถานประกอบการ (GMP/HACCP/ISO)

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ ปลวกคอปโตเทอร์เมส Coptotermes curvignathus (“Rubber Termite”) — พร้อมคำตอบใช้งานได้จริง

คำถามที่ 1 เห็น “ชั้นดิน/ปลอกดิน” รอบโคน–กลางลำต้นยางหรือปาล์ม ต้องทำอะไรใน 24 ชั่วโมงแรก?

ทำทันที (ไม่ต้องรื้อทั้งแถบ):

• ปักหมุด+ถ่ายรูป จุดพบทุกต้น (รอบลำต้น/ทางดินขึ้นคอราก/รอยต่อคอนกรีต) เพื่อเทียบแนวโน้มภายหลัง
• เปิดตรวจเฉพาะจุดเล็ก ๆ (1–2 ซม.) ดูว่ามีปลวกมีชีวิตไหม แล้วปิดกลับด้วยเทป/กระดาษ (อย่ากะเทาะออกหมด จะทำให้เปลี่ยนเส้นทาง ติดตามยาก)
• ลดความชื้น: ระบายน้ำ/เกลี่ยดินไม่ให้ขังรอบโคน, ตัดวัชพืชแนบโคน, ยกไม้/พาเลตออกจากคอราก ≥1–2 ม.
• นัดผู้เชี่ยวชาญ IPM ภายใน 7 วัน เพื่อวางแผนสถานีเหยื่อรอบบล็อกแปลง + จุดบำบัดเฉพาะที่

คำถามที่ 2 แยก C. curvignathus ออกจาก C. gestroi แบบภาคสนามเร็ว ๆ ทำยังไง?

• งานภาคเกษตร: curvignathus มักทำ ชั้นดินหนาเป็นแผ่นกว้าง โอบรอบโคน–กลางลำต้นยาง/ปาล์ม; ขูดออกจะเห็น เปลือกพรุน และทางเข้าด้านในชัด
• ทหาร (soldier): หัวเหลืองรูปไข่, กรามยาวโค้งแรง กว่า gestroi; มี fontanelle หลั่งของเหลวสีขาว—ทำให้ท้องดู ขาวเด่น
• บริบทการระบาด: curvignathus ขึ้นชื่อใน สวนยาง/ปาล์ม/มะพร้าว มากกว่าสายที่เน้นอาคารเมืองอย่าง gestroi

ทริกเร็ว: เจอ “ชั้นดินหนาโอบทั้งวง” บนลำต้นพืชเศรษฐกิจ + ทหารกรามโค้งจัด = มีแนวโน้มสูงว่าเป็น C. curvignathus

คำถามที่ 3 คุมใน “สวนยาง/ปาล์ม” อะไรคุ้มกว่ากัน: เหยื่อ (IGR baiting), แนวสารดิน (soil barrier) หรือ ฉีดเฉพาะจุด (spot)?

สูตรเลือกแบบผสม (คุ้ม+ยั่งยืน):

• ระดับบล็อก/แปลง (ป้องกัน–ลดคอลนี): ใช้ สถานีเหยื่อ IGR เป็นแกน วางเป็นวงรอบบล็อกทุก 5–10 ม. ตามแนวทางเดิน เพื่อให้สารแพร่กลับรัง (ปลอดภัยกับคนงาน/สัตว์เลี้ยงกว่า และเหมาะกับพื้นที่ใช้งานต่อเนื่อง)
• จุดที่พบชั้นดินแอคทีฟบนต้น/เสา: ทำ spot treatment เข้าทางทางเดิน/โพรง ควบคู่ ลดความชื้น–กำจัดเศษไม้แนบโคน
• แนวรอบอาคาร/โรงเรือนในแปลง: หากมีทางดินเข้าตัวอาคารชัดเจน เสริม soil barrier รอบฐานราก (ทำโดยผู้เชี่ยวชาญ มีบันทึกปริมาณสาร/ความปลอดภัย)
• กำหนดรอบงาน: ตั้ง Pre-rain (ก่อนเข้าฤดูฝน) ตรวจใหญ่ 1 ครั้ง + Mid-rain ติดตาม; ทำ Trend รายไตรมาส จากรูป/พิกัด/ความชื้น เพื่อปรับจำนวนสถานีและตำแหน่ง