ปลวก Microcerotermes (ปลวกดินหุน) — หัวสี่เหลี่ยม กรามเคียว สัญญาณระบาด และแผน IPM ป้องกันอาคารไม้
Tags: ปลวกดินหุน, ปลวกหัวสี่เหลี่ยม, incomplete metamorphosis, ฉาบดินปลวก, ทางดินปลวก, termite bait, soil treatment, monitoring station, moniliform antenna, soldier rectangle head, sickle mandible, moisture, seasonal swarm, nymph, ปลวก microcerotermes, termite ipm, igr, gmp-haccp-iso
ปลวก Microcerotermes spp. — “หัวสี่เหลี่ยม กรามเคียว” ตัวจิ๋วแต่พลังทำลายสูง + แผน IPM ป้องกันอาคารไม้
สรุปสั้น: Microcerotermes คือปลวกดินตัวเล็กที่พบได้กว้างในเขตร้อน จุดเด่นคือ วรรณะทหารหัวสี่เหลี่ยมผืนผ้า กรามยาวคล้ายเคียว กัดกินไม้เงียบ ๆ ใต้ฉาบดิน ระบาดมากหลังฝนต้นฤดู (ปีละ ~2–3 ครั้ง) บทความนี้สรุป Quick ID, วงจรชีวิตแบบ incomplete metamorphosis, สัญญาณเตือน, ความเสียหาย และ IPM ที่ทำตามได้จริง สำหรับบ้าน–คลัง–โรงงาน
หมายเหตุอนุกรมวิธาน: เอกสารเก่าจัดอยู่ใน Order: Isoptera ปัจจุบันรวมใน Order: Blattodea (ปลวก–แมลงสาบ) แต่ยังใช้คำว่า Isoptera ในเชิงประวัติศาสตร์ได้
Quick ID: แยกให้ไวว่าเป็น Microcerotermes
- ทหาร (soldier): ศีรษะทรง สี่เหลี่ยมผืนผ้า สีน้ำตาล, กรามยาว 1.06–1.20 มม. โค้งแบบเคียว
- สัดส่วนเด่น: ยาวลำตัว ~3.15–7.75 มม., ความยาวศีรษะถึงฐานกราม 1.43–1.75 มม., กว้างสุด 0.91–1.10 มม.
- งาน (worker): สีขาวครีม ตัวเล็ก คล่อง สร้างฉาบดินบาง ๆ บนผิวไม้
- วรรณะสืบพันธุ์บิน: ปีกบางใส ออกบินรวมฝูงหลังกำลังฝน/ชื้น
- ร่องรอยในพื้นที่: ฉาบดินบางบนผิวไม้/รอยต่อ, ทางดินขนาดเล็ก, ไม้เสียงโปร่งเมื่อเคาะ
วงจรชีวิต & ช่วงระบาด
- แบบไม่สมบูรณ์ (incomplete metamorphosis): ไข่ → ตัวอ่อน (nymph) → วรรณะ (งาน/ทหาร/สืบพันธุ์)
- ฤดูกาล: เริ่มอาณานิคมเมื่อสภาพแวดล้อมเหมาะสม—มักหลังฝนต้นฤดู ปีละ ~2–3 ครั้ง
- ชนิดอ้างอิง: Microcerotermes annandalei พบในหลายถิ่นที่อยู่ มีพฤติกรรมเหมือนกลุ่ม Microcerotermes อื่น ๆ
ทำไม Microcerotermes ถึง “น่ากลัวกว่าที่คิด”
- จิ๋วแต่เจาะลึก: กัดกินเนื้อไม้จากผิวเข้าด้านในใต้ฉาบดิน ทำให้กว่าจะพบเห็นก็เสียหายมาก
- ชอบความชื้น: ระบาดดีในพื้นที่อับชื้น ใต้พื้น/รอยต่อ/ห้องเก็บของ
- เข้าถึงง่าย: ช่องว่างเล็ก ๆ รอยแตกร้าว/ท่อ/สกรูไม้คือทางผ่าน
- วงจรต่อเนื่อง: เจอ “ฉาบดินบาง” = สัญญาณที่ห้ามมองข้าม
สัญญาณเตือน (Checklist ตรวจเร็ว)
- คราบ/ฉาบดินบางบนผิวไม้ วงกบ บัวพื้น ระแนง
- เคาะแล้ว เสียงโปร่ง หรือผิวไม้ยุบ/แตกง่าย
- เศษปีกแมลงปีกใสจำนวนมากบริเวณไฟ/หน้าต่าง (ช่วงฝน)
- ความชื้นสูง/กลิ่นอับในชั้นล่าง ใต้ถุน ห้องเก็บของ
- ทางดินเล็ก ๆ จากพื้นสู่โครงไม้
ความเสียหาย & ความเสี่ยงมาตรฐาน
- โครงสร้างอ่อนแรง: คาน–เสา–พื้นไม้
- ปนเปื้อนคุณภาพ: ฝุ่นไม้/เศษดินในโกดัง/โรงงาน
- เสี่ยงไม่ผ่าน: GMP/HACCP/ISO หากพบกิจกรรมต่อเนื่อง
IPM Action Plan: ป้องกัน–เฝ้าระวัง–ควบคุม (ทำตามได้จริง)
1) ป้องกัน (Exclusion/Proofing/Housekeeping)
- ตัดจุดสัมผัสดิน–ไม้: ซ่อมรอยแตกคอนกรีต อัดยาแนวรอยต่อ ใช้แผ่นโลหะ/พีวีซีกันปลวก
- จัดการความชื้น: ซ่อมท่อรั่ว, เพิ่มช่องระบายอากาศใต้พื้น, ยกของพ้นพื้น ≥15 ซม.
- คัดเลือกวัสดุ: ไม้ผ่านน้ำยาป้องกัน/เคลือบผิว, ใช้ชั้นเหล็กแทนวางชิดพื้น–ผนัง
- ภูมิทัศน์รอบอาคาร: กำจัดตอไม้/เศษกิ่ง ไม่ให้พุ่มไม้แนบผนัง
2) เฝ้าระวัง (Monitoring/Trending/Threshold)
- สถานีตรวจ รอบอาคารทุก 3–5 ม. ในโซนเสี่ยง + จุดตรวจภายใน (วงกบ/พื้นไม้/ห้องอับชื้น)
- ทำ Trend รายเดือน/ไตรมาส: จุดพบ–ความชื้น–ฤดูกาล
- เกณฑ์ตอบสนอง: พบฉาบดิน/ทางดิน/ไม้โปร่ง = เริ่มควบคุมทันที
3) ควบคุม (Control)
- ระบบเหยื่อ (IGR baiting): ให้สารออกฤทธิ์แพร่กลับสู่รัง เหมาะกับอาคารใช้งานต่อเนื่อง/ลดสารตกค้าง
- แนวคันดินเคมี (soil/perimeter treatment): รอบฐานราก/โพรง (ทำโดยผู้เชี่ยวชาญ มีบันทึกสาร/ความปลอดภัย)
- ฉีดอุดจุด (spot treatment): โครงสร้างเสียหายเฉพาะจุด—ต้องทำควบคู่การป้องกัน/เฝ้าระวัง
- ติดตามผล: ตรวจซ้ำ 2–4 สัปดาห์แรก และ รายเดือน/ไตรมาส จนกิจกรรมยุติ
ความปลอดภัย: ปฏิบัติตามฉลาก–กฎหมาย และแนวทางสถานประกอบการ (GMP/HACCP/ISO) ทุกครั้ง
FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ ปลวก Microcerotermes spp. — และคำตอบสั้นทำตามได้ทันที
คำถามที่ 1 “คราบ/ฉาบดินบาง ๆ บนวงกบ–บัวพื้น” คือท่อปลวกไหม? แยกยังไงว่าเป็น Microcerotermes
เช็กเร็ว 1 นาที
- ลักษณะ: เส้น/แผ่นดิน บางมาก ต่อเนื่องยาวบนผิวไม้/รอยต่อผนัง (มักเล็กกว่าท่อปลวกหนา ๆ ของ Coptotermes)
- ทดสอบ: แคะเปิดปลายแผ่น เล็กน้อย แล้วรอ 3–10 นาที ถ้าเห็นดินซ่อมใหม่หรือมีตัวสีขาวครีมวิ่ง — ใช่
- ฟิลด์ไอดี: เมื่อเปิดโพรงจะเห็น “ร่องกินยาวตามเสี้ยนไม้” เป็นเส้นลึก ๆ เข้าด้านใน (สอดคล้องนิสัย Microcerotermes) ทำทันที: ถ่ายรูป/ปักหมุดตำแหน่ง ➜ ปิดชั่วคราว (เทป/กระดาษ) ➜ นัดผู้เชี่ยวชาญตรวจเชิงระบบ (อย่ารื้อหมด จะทำให้ทางเดินเปลี่ยน ติดตามยาก)
คำถามที่ 2 หลังฝนแรกมี “ปีกแมลงเม่า” เต็มบ้าน ต้องทำอะไรใน 24 ชั่วโมงแรก ไม่ให้ตั้งรัง?
เช็กลิสต์ 24 ชม.
- จัดแสง — ปิดไฟนอกบ้าน/เปิดไฟจุดเดียวในห้อง แล้วกวาด–ดูดปีกทิ้งทันที
- ซีลรูรั่วไว — อุดรอยแตกพื้น–ผนัง–วงกบ–ช่องท่อด้วยซิลิโคน/อะคริลิก (ชั่วคราวก่อนได้)
- ลดชื้นด่วน — เปิดพัดลมระบาย ใต้ซิงก์ ห้องเก็บของ ใต้พื้น/ใต้บันได
- สแกนจุดเสี่ยง — เคาะพื้นไม้–บัว–วงกบ ถ้าเสียงโปร่ง + พบคราบ/ฉาบดินบาง → โทรเรียกผู้เชี่ยวชาญเพื่อวางแผน IPM (เหยื่อรอบอาคาร + แนวสารเฉพาะจุด) ภายใน 7 วัน
คำถามที่ 3 เลือกอะไรดีระหว่าง เหยื่อปลวก (baiting), แนวสารรอบบ้าน (soil barrier) หรือ ฉีดเฉพาะจุด (spot) สำหรับ Microcerotermes?
สูตรตัดสินใจเร็ว
- เจอหลายแนวฉาบดิน/เส้นทางยาว → เริ่ม เหยื่อ (IGR) + Monitoring รอบอาคารทุก 3–5 ม. เพื่อให้สารกระจายถึงรังที่ตาไม่เห็น
- จุดเล็ก เพิ่งเริ่ม → Spot treatment เข้าโพรง/แนวเดิน คู่กับ ปิดชื้น–ซีลรอยต่อ + ติดตาม 30 วัน
- ชั้นล่างชื้น/รอยต่อดิน–ฐานรากเยอะ → เสริม แนวสารรอบบ้าน (soil/perimeter treatment) โดยผู้เชี่ยวชาญ
- ทิปงบประมาณ: บ้านอยู่ระยะยาว/มีเด็ก–สัตว์เลี้ยง → เหยื่อเป็นแกนหลัก (สารออกฤทธิ์ต่ำ กระจายถึงคอลนี) แล้วใช้ Spot/แนวสาร “เฉพาะจุดวิกฤต” เพื่อคุมความเสี่ยงและค่าใช้จ่ายรวม
