ปลวกไดคัสพิดิเทอร์เมส (Dicuspiditermes): ปลวกเลือด รังทรงหอคอย/โดม + แผน IPM ป้องกันพื้นที่ป่า–ชุมชน
Tags: dicuspiditermes, ปลวกเลือด, blood termite, tower mound, dome mound, termite ipm, monitoring station, igr bait, soil treatment, moniliform antenna, 14 antennal segments, asymmetrical mandibles, deep notched labrum, saprophagous termite, red secretion, moisture management, perimeter sealing
ปลวกไดคัสพิดิเทอร์เมส (Dicuspiditermes sp.) — “ปลวกเลือด” หัวเหลี่ยม กรามไม่สมมาตร + แผน IPM ป้องกันพื้นที่ป่า–ชุมชน
สรุปสั้น: Dicuspiditermes คือปลวกดินในวงศ์ Termitidae ตัวเล็กยาวราว 5–6 มม. จุดเด่นคือ หัวสี่เหลี่ยมผืนผ้า กรามสองข้างไม่สมมาตร หนวด 14 ปล้อง และริมฝีปากบน (labrum) เว้าลึก สร้างรังดินทรง หอคอย (tower) หรือ โดม บนพื้นป่า กินดิน/อินทรียวัตถุ (saprophagous). เมื่อถูกรบกวน มักพ่นของเหลวสีแดงคล้ายเลือด ชาวบ้านจึงเรียกว่า “ปลวกเลือด” พบได้ทุกภาคของไทย เวียดนาม กัมพูชา
หมายเหตุวิชาการ: ปลวกมี การเจริญเติบโตแบบไม่สมบูรณ์ (incomplete metamorphosis) = ไข่ → ตัวอ่อน (nymph) → วรรณะ (งาน/ทหาร/สืบพันธุ์) ไม่ใช่ complete metamorphosis แบบผีเสื้อ/แมลงวัน
Quick ID: แยกให้ไวว่าเป็น Dicuspiditermes
- ทหาร (soldier): หัว สี่เหลี่ยมผืนผ้า, กรามซ้าย–ขวาไม่สมมาตร, labrum เว้าลึก, หนวด 14 ปล้อง
- ตัวงาน (worker): สีครีมซีด คล่องตัว สร้าง–ซ่อมรังดิน
- ร่องรอยหน้างาน: รังดินทรง tower/โดม สูงจากพื้นป่า, ทางดินเล็ก ๆ ตามผิวดิน/รากไม้
- พฤติกรรมป้องกัน: พ่น ของเหลวสีแดง เมื่อถูกรบกวน (“ปลวกเลือด”)
วงจรชีวิต & ระบบวรรณะ
Egg → Nymph → Worker/Soldier/Alateราชา–ราชินี อยู่คู่กันตลอดชีวิต ราชินีวางไข่อย่างต่อเนื่อง
หน้าที่
- งาน (worker): หาอาหาร (ดิน/อินทรียวัตถุ), สร้าง–ซ่อมรัง, เลี้ยงตัวอ่อน–ทหาร–ราชินี
- ทหาร (soldier): ปกป้องรัง—หัวใหญ่ กรามไม่สมมาตร กินเองไม่ได้ ต้องพึ่งตัวงาน
- สืบพันธุ์บิน (alate): ออกบินรวมฝูงเมื่ออากาศชื้นหลังฝน
นิเวศวิทยา–อาหาร–ที่อยู่อาศัย
- อาหาร: ดินมีฮิวมัส, อินทรียวัตถุ, เศษใบไม้/ซากพืช (ช่วยหมุนเวียนธาตุอาหารในระบบนิเวศ)
- รัง: โครงสร้างดินแบบ tower/โดมบนพื้นดิน (แตกต่างจากปลวกเพาะเห็ดหรือผู้ทำลายไม้โดยตรง)
- ถิ่นอาศัย: ป่าดิบแล้ง–ป่าโปร่ง–ขอบชุมชนสวน–พื้นที่โล่งที่มีอินทรียวัตถุสะสม
- การกระจาย: ไทยทุกภาค, เวียดนาม, กัมพูชา
ความเสี่ยง/ความเสียหายที่เกี่ยวข้องกับคน
โดยธรรมชาติ ไม่ใช่ตัวโจมตีโครงสร้างไม้โดยตรง เท่า Coptotermes แต่
- รัง/ทางดิน อาจปนเปื้อน ในพื้นที่เกษตร/กองเก็บวัตถุดิบ
- ในพื้นที่ชื้นติดอาคาร/สวนจัดสรร อาจขยายรังเข้า แนวราก/แนวคันดิน จนเกิดทางผ่านสู่โครงสร้างไม้ได้
สัญญาณเตือน (Checklist ตรวจเร็ว)
- เจอ รังดินทรงหอคอย/โดม บนพื้นโล่งหรือชายป่า
- ทางดินเล็ก ๆ บนผิวดิน/รากไม้/ตอไม้
- พื้นที่อับชื้น อินทรียวัตถุสะสมหนา (กองใบไม้–เศษพืช)
- เมื่อกวนรังเห็น ของเหลวสีแดง ถูกพ่นออกมา
IPM Action Plan: ป้องกัน–เฝ้าระวัง–ควบคุม (เหมาะกับสวน–ชุมชน–ขอบป่า)
1) ป้องกัน (Prevention)
- จัดการอินทรียวัตถุ: ลดกองใบไม้/ซากพืชชิดอาคาร, ทำปุ๋ยหมักในจุดเฉพาะ
- บริหารความชื้น: ปรับระดับดิน–ทางระบายน้ำ, ซ่อมท่อรั่ว/สปริงเกอร์ตามโคนต้น
- กันทางผ่าน: ซีลรอยต่อพื้น–ผนัง, ซ่อมรอยแตกคอนกรีต, ใช้แผ่นกันปลวกในแนววิกฤต
- ขอบอาคาร: เว้นที่โล่งจากพุ่มไม้/ตอไม้, ไม่กองเศษไม้/พาเลตติดผนัง
2) เฝ้าระวัง (Monitoring)
- เดินสำรวจรายเดือน/ไตรมาส: แนวรั้ว–แนวราก–ชายป่า–จุดชื้น
- ติดตั้งสถานีตรวจ รอบอาคาร/โกดังทุก 3–5 ม. ในจุดเสี่ยง
- Trend sheet: บันทึกจุดพบ–ชนิดรัง–ความชื้น–ฤดูกาล
3) ควบคุม (Control) – เลือกให้เหมาะกับบริบท
- ย้าย/รื้อรังอย่างมีแบบแผน ในเขตชุมชน โดย ไม่ทำลายเกินจำเป็น ในพื้นที่อนุรักษ์
- ระบบเหยื่อ (IGR baiting): ใช้เมื่อมีความเสี่ยงต่ออาคาร/กองวัตถุดิบ เพื่อให้สารออกฤทธิ์แพร่กลับรัง
- แนวคันดินเคมี (soil/perimeter treatment): ใช้เฉพาะเขตวิกฤต/จุดผ่านเข้าอาคาร โดยผู้เชี่ยวชาญ พร้อมบันทึกความปลอดภัย
- ฉีดอุดจุด (spot): เมื่อมีการลุกลามสู่โครงสร้าง (ทำคู่กับการแก้ความชื้น–อินทรียวัตถุ)
แนวทางรับผิดชอบ: ในพื้นที่ป่า/กึ่งธรรมชาติ ควรเน้น ลดปัจจัยดึงดูด และ กันแนวผ่านเข้าสู่อาคาร มากกว่าการกำจัดเชิงรุก เพื่อลดผลกระทบต่อระบบนิเวศ
FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ ปลวกไดคัสพิดิเทอร์เมส (Dicuspiditermes sp.) — พร้อมคำตอบลงมือได้ทันที
คำถามที่ 1 “รังดินทรงหอคอย/โดม” ในสวนคือปลวกเลือดแน่ไหม? แยกจากมดคันไฟหรือปลวกเพาะเห็ดยังไง
- เค้าโครงรัง: ปลวกเลือดมักทำรัง ทรงหอคอย/โดมเตี้ย บนพื้นโล่ง ขนาดเล็ก–กลาง; ปลวกเพาะเห็ด (Odontotermes/Macrotermes) มักเป็น จอมปลวกใหญ่ หรือมี ฉาบดินบนไม้ ชัดเจน; รังมดคันไฟเป็น เม็ดดินร่วนมีปากรูมาก และมดเดินพลุกพล่านกลางแจ้ง
- พฤติกรรมเมื่อกวน: ปลวกเลือดมัก พ่นของเหลวสีแดง; มดคันไฟจะ กัด–ต่อย รวดเร็ว
- ตัวทหารภาคสนาม: หัว สี่เหลี่ยมผืนผ้า, กรามซ้าย–ขวาไม่เท่ากัน, labrum เว้าลึก, หนวด 14 ปล้อง (ส่องใกล้ ๆ จะเห็น)
คำถามที่ 2 ปลวกเลือด “อันตรายกับบ้าน/ต้นไม้” แค่ไหน—ต้องกำจัดทันทีไหม?
- โดยธรรมชาติ เป็นผู้ย่อยสลายอินทรียวัตถุ (กินดิน/ฮิวมัส/เศษใบไม้) ไม่ได้โจมตีโครงสร้างไม้โดยตรงเหมือน Coptotermes
- เสี่ยงเมื่อไหร่? เมื่อรัง/ทางดินอยู่ ชิดแนวอาคาร–โกดัง–กองวัตถุดิบ ชื้นมาก ๆ จนอาจกลายเป็น “ทางผ่าน” สู่โครงสร้างไม้ หรือทำให้เกิด การปนเปื้อน ในพื้นที่ผลิต/เก็บ
- แนวทางแนะนำ: ถ้าอยู่ในเขตธรรมชาติ/มุมสวนที่ไม่กระทบโครงสร้าง เน้นเฝ้าระวัง–ลดชื้น–จัดการใบไม้กอง แทนการกำจัดทันที; หาก ติดอาคาร/คลัง ให้ทำแผน IPM แบบมีเส้นเขต—กันทางผ่าน + monitoring เป็นหลัก
คำถามที่ 3 เจอรังปลวกเลือด “ขอบป่า–ชุมชน–โกดัง” ควรทำอะไรใน 24 ชม./7 วันแรก?
ภายใน 24 ชม.
- ปักหมุด/ถ่ายรูป/ระบุพิกัด รังและทางดินทุกจุด + บันทึกความชื้นพื้นดิน
- เก็บกวาดอินทรียวัตถุ: ใบไม้–กิ่ง–เศษพืช ห่างผนัง ≥1–2 ม. และปรับทางน้ำไม่ให้ขัง
- ซีลรอยต่อ–รอยแตก พื้น/ผนัง/ช่องท่อที่เชื่อมจากแนวรังเข้าสู่อาคาร
ภายใน 7 วัน
- ติดตั้งสถานีตรวจ (monitoring stations) รอบอาคาร/แนวรั้ว ทุก 3–5 ม. ในจุดเสี่ยง
- ถ้าพบรัง ชิดโครงสร้างสำคัญ: เลือก รื้อ/ย้ายรังอย่างมีแบบแผน; กรณีมีความเสี่ยงลุกลาม ใช้ เหยื่อ IGR แบบกำหนดขอบเขต แทนฉีดสารกว้าง ๆ
- เขตวิกฤต (ประตูโหลดสินค้า, คลังอาหาร): ประเมิน แนวคันดินเคมีเฉพาะจุดผ่าน โดยผู้เชี่ยวชาญ + ทำ Trend รายเดือน/ไตรมาส จากพิกัด–รูป–ค่าความชื้น เพื่อปรับแผนต่อเนื่อง
