ความเสียหายต่อเศรษฐกิจและสาธารณสุข

• ทางตรง: กัดแทะ–กินผลผลิตในไร่นา/โกดัง/ระหว่างขนส่ง → ปนเปื้อนอาหาร–ฟีด → คืนของเสีย/เรียกคืนสินค้า
• ทางอ้อม: แทะ สายไฟ–ท่อ → ไฟฟ้าลัดวงจร, ขุดรูตามคันดิน/ท่อระบายน้ำ → ทรุดตัว/น้ำท่วม/อุดตัน
• สาธารณสุข: พาหะ Leptospirosis, typhus บางชนิด, กาฬโรค, เชื้อทางเดินอาหาร ฯลฯ

ชีววิทยาพื้นฐานที่ต้องรู้ (เพื่อคุมให้ได้ผล)

• กายภาพ: เลี้ยงลูกด้วยนม 4 เท้า หางยาวช่วยทรงตัว ปีน/ไต่สายได้เก่ง กระโดดสูง ~0.5 ม., ไกล ~1.2 ม., ดำน้ำได้ ~30 วินาที ว่ายน้ำไกลหลายร้อยเมตร
• ฟันแทะ (incisors): แข็งมาก งอกยาวตลอดชีวิต ⇒ ต้องแทะ ทุกอย่าง ให้ยาวพอดี (ไม้ ปูน พลาสติก โลหะ สายไฟ)
• ประสาทสัมผัส: จมูกไว หนวด/อุ้งตีน/ขนยาวใต้ท้องเป็นเซนเซอร์จำเส้นทางเดิม → เกิด “รอยทาง” บนผนัง/ท่อ, ได้ยิน อัลตราซาวด์ สื่อสารฝูง
• การมองเห็น: เน้น ขาว–ดำ (rod cell เด่น) เหมาะหากินกลางคืน
• วงจรชีวิต–สืบพันธุ์: วัยรุ่น ~2–3 เดือน, วงรอบเป็นสัด 4–8 วัน, ท้อง 20–23 วัน, ครอกละหลายตัว, หลังคลอด 24 ชม. ผสมซ้ำได้ → ฝูงโตเร็ว
• พฤติกรรมเรียนรู้: เกิด “เข็ดเหยื่อ (bait shyness)” ได้ 2–5 เดือน หากเคยมีประสบการณ์ไม่ดีจากเหยื่อ/กับดัก

นิเวศวิทยา & แหล่งอาศัย (ชี้เป้าแหล่งกำเนิด)

• อยู่ได้ตั้งแต่เขตหนาวถึงเขตร้อน—เมือง ชนบท โรงงาน ฟาร์ม โกดัง ท่าเรือ
• ชอบ อาหาร/น้ำ/ที่พัก ที่มีพร้อม: กองขยะ, ฟีดหก, ท่อ/รางระบายน้ำ, ฝ้า, ห้องเก็บของ, แนวผนัง–ท่อสายไฟ
• เดินซ้ำทางเดิม → เห็น คราบมัน/รอยมูล/รอยฟัน/เสียงคืน คือสัญญาณเตือน

ระบบควบคุมหนูแบบ IPM (Integrated Pest Management)

1) ป้องกันก่อน (Exclusion & Proofing)

• อุด รู/รอยแตก (>6 มม.) ด้วยตะแกรงสเตนเลส/แผ่นโลหะ/ซีลแลนท์, บังท่อ–ราง–ช่องระบาย
• ติด ประตูกวาดพื้น, มุ้งลวด/แผงเหล็ก, ปิด ช่องฝ้า และจุดทะลุท่อ/สายไฟ

2) สุขาภิบาล & จัดการสิ่งแวดล้อม (Sanitation)

• ตัด อาหาร–น้ำ–ที่พัก: ถังขยะ ฝาปิด, ฟีด/วัตถุดิบตกค้าง กวาดทุกวัน, ยกของขึ้นชั้น มีช่องตรวจ 15–20 ซม. จากผนัง
• จัดโซน FIFO, ล้างห้องเก็บ–ท่อ–รางน้ำ ลดกลิ่นล่อ, ตัดวัชพืชชิดอาคาร

3) สำรวจ–เฝ้าระวัง (Inspection & Monitoring)

• ทำ แผนผังจุดเสี่ยง (รอบอาคาร–ภายใน), ตรวจ รอยทาง/มูล/รอยฟัน/เสียง รายสัปดาห์
• บันทึก ดัชนีพบเห็น เพื่อปรับยุทธศาสตร์

4) ดักจับเชิงกล (Mechanical Control)

• สแน็ปแทรป/กล่องดัก วางตาม แนวผนัง/ทางเดิน ระยะ 5–10 ม. (มาก–ถี่)
• ใช้ เหยื่อไม่ใช่อาหาร (ฝึก) ก่อนเปลี่ยนเป็นเหยื่อจริง ลดเข็ดเหยื่อ, เปลี่ยน สูตร/ตำแหน่ง สม่ำเสมอ

5) เหยื่อพิษ (Chemical Control) — ใช้เมื่อจำเป็นและปลอดภัย

• เลือก สารขึ้นทะเบียน จัดวางใน สถานีเหยื่อป้องกันเด็ก/สัตว์เลี้ยง
• หมุนเวียนกลุ่มสาร (ป้องกันดื้อยา), ตรวจ–เติม–เคลื่อนย้ายตามผลมอนิเตอร์
• เขตอาหาร/ผลิต: ปฏิบัติตาม GMP/HACCP เคร่งครัด

6) สื่อสาร–อบรม (People & Process)

• ฝึกพนักงานเรื่อง เก็บกวาด–ปิดประตู–จัดวางสินค้า และ รายงานพบเห็น
• ตรวจ ผู้รับเหมาทำความสะอาด/กำจัดแมลง ตาม SLA + รายงานประจำเดือน

เช็กลิสต์ “แก้ด่วนใน 15 นาที”

• ปิดฝาถังขยะทุกใบ / เคลื่อนออกนอกโซนผลิต
• เก็บฟีด/เศษอาหารหก + เช็ดแห้งแหล่งน้ำหก
• อุดรูช่อง >6 มม. รอบประตู/ท่อ ด้วยวัสดุถาวร
• วางสแน็ปแทรปตามแนวผนัง 5–10 ม. ต่อหนึ่งตัว
• บันทึกร่องรอย (มูล/ฟัน/คราบ) บนแผนที่หน้างาน

FAQ : 3 คำถามยอดฮิต ของ“หนู — ศัตรูตัวจิ๋ว ความเสียหายมหาศาล คุมให้อยู่ด้วย IPM (อัปเดต 2025)”

คำถามที่ 1 ทำไม “ปิดรู/ซีลช่อง” ถึงสำคัญกว่า ‘วางยา’ ถ้าต้องการผลยั่งยืน?

คำตอบ: เพราะหนู เกิดใหม่เร็ว (ท้อง ~20–23 วัน, ผสมซ้ำได้หลังคลอด 24 ชม.) ต่อให้วางยา–ดักจับลดได้ชั่วคราว แต่ถ้าช่องเข้า–ออกยังเปิดอยู่ ประชากร เติมกลับทันที จากรังรอบอาคาร/ท่อสาธารณะ
ทำแบบมือโปร (30 นาทีเริ่มเห็นผล):

• ไล่ซีลช่อง > 6 มม. รอบท่อ/วงกบ/บัวผนัง ด้วยแผ่นโลหะ+ซีลแลนท์/ตะแกรงสแตนเลส
• ติด ยางกวาดพื้น ทุกบานประตู, ฝาปิดช่องฝ้า, มุ้งลวด/แผงเหล็กช่องลม
• ทำ “แนวกันหนู” รอบอาคาร: ตัดวัชพืชชิดผนัง, เก็บของกองชิดผนังออกอย่างน้อย 15–20 ซม. เพื่อให้ตรวจง่าย

คำถามที่ 2 “หนูฉลาด–เข็ดเหยื่อ” วางเหยื่อแล้วไม่กิน แก้ยังไงให้กลับมากัด?

คำตอบ: หนูเรียนรู้เร็วและจำประสบการณ์แย่ ๆ ได้นาน (bait shyness ~2–5 เดือน)
สูตรแก้ 4 ขั้น (ลดเข็ดเหยื่อ):

1. Pre-baiting: วางเหยื่อ “ไม่ผสมพิษ” ชนิด/รูปร่างเดียวกับที่จะใช้จริง 2–3 คืน ให้คุ้นเคยก่อน
2. เปลี่ยนตำแหน่ง–ความถี่: ตั้งสถานีเหยื่อ ถี่ขึ้นทุก 5–10 ม. ตามแนวผนัง/เส้นทางเดิน + สับจุดวางทุกสัปดาห์
3. หมุนเวียนสูตร/กลุ่มสาร: สลับชนิดเหยื่อ (บล็อก/พาสต้า/เม็ด) และ หมุนเวียนกลุ่มสารออกฤทธิ์ ตามแผน เพื่อลดดื้อยา
4. ตัดแหล่งอาหารคู่ขนาน: ปิดฝาถังขยะ, เก็บฟีดหก, ล้างท่อ–รางน้ำ ลด “ตัวเลือกอร่อยกว่า” ที่แข่งกับเหยื่อ

คำถามที่ 3 เซ็ต “ระบบ IPM หนู” ในโรงงาน/ร้านอาหารให้ตรวจง่าย–ผ่านออดิท ต้องมีอะไรบ้าง?

คำตอบ (Checklist ใช้ได้จริง):

• แผนผังจุดเสี่ยง (รอบ–ในอาคาร) ระบุตำแหน่ง: ช่องโหว่, สถานีเหยื่อ/กับดัก, ทางท่อ, โซนขยะ
• ตารางตรวจรายสัปดาห์: บันทึก ดัชนีพบเห็น (มูล/คราบมัน/เสียง/รอยฟัน) + ตัวเลขจับได้ในกับดัก → ปรับจุดวาง/จำนวน
• หลัก GMP/HACCP: สถานีเหยื่อ มีคีย์ล็อก, ป้ายเตือน, เบอร์ล็อตเหยื่อ, วันวาง–วันเปลี่ยน, เอกสารการทำลาย
• มาตรการถาวร: ซีลช่อง >6 มม., ยางกวาดพื้น, ฝาปิดบ่อพัก/ตะแกรงถี่, โซนเก็บวัตถุดิบแบบ FIFO และช่องตรวจ 15–20 ซม. จากผนัง
• People & Process: อบรมพนักงาน “เก็บ–ปิด–รายงานทันที”, กำหนด SLA ผู้รับเหมา + รายงานรายเดือนพร้อมรูป Before/After

Mini Playbook 15 นาที: ปิดฝาถังทุกใบ → เก็บฟีด/เศษอาหารหก → อุดช่อง >6 มม. 2–3 จุดแรก → วางสแน็ปแทรปตามแนวผนังทุก 5–10 ม. → ปักหมุดบันทึกบนแผนที่หน้างาน.