รู้จัก “หนูป่า/หนูนา”: กลุ่ม–นิสัย–ที่อยู่อาศัย

กลุ่มสำคัญในพื้นที่เกษตร

• หนูพุก (Bandicota spp.) – ตัวใหญ่ ชอบ ขุดรู ในคันนา/คันคลอง
• หนูท้องขาว (Rattus spp.) – ปรับตัวเก่ง อยู่ทั้งพื้นดิน–ต้นไม้–โรงเก็บผลผลิต
• หนูหริ่ง (Mus spp.) – ตัวเล็ก มักอยู่ กอหญ้า/รอยแตกหน้าดิน และตามอาคาร

ที่อยู่อาศัยตามธรรมชาติ

• ดินโปร่ง ขอบป่า ทุ่งหญ้า พื้นที่ชุ่มน้ำคันนา
• โพรงต้นไม้/รังนกเก่า/กอหญ้า และริม แหล่งอาหารของมนุษย์ (ยุ้งฉาง–โกดัง–เพิงพักไร่)

อาหาร

• พืชหลัก: เมล็ดพืช ราก ใบ ผลอ่อน เปลือก
• โปรตีนเสริม: แมลง หอย ปู ปลา ซากสัตว์ → ทำให้คงทนในฤดูกาลขาดแคลน

ความเสียหายที่ต้องจับตา

• การกิน–กัด–ดึงล้ม: ต้นข้าว/ข้าวโพด/อ้อย/มันสำปะหลังเสียหายตั้งแต่ระยะกล้า–ออกรวง
• ปนเปื้อนผลผลิต: มูล–ฉี่–ขน → เสี่ยง ปฏิเสธสินค้า/คืนของ
• โครงสร้างสาธารณูปโภค: ขุดโพรงทำให้ คันนา–คันคลอง–ถนนดินทรุด, กัดสายไฟ–ท่อ

ความเสี่ยงด้านสาธารณสุข

หนูป่า/หนูนาเป็น พาหะโรคสำคัญ ที่ส่งผลต่อแรงงานเกษตร–ชุมชนชนบท เช่น ไข้ฉี่หนู (leptospirosis) และโรคระบบทางเดินอาหารบางชนิด จึงควรมีมาตรการป้องกันในฤดูฝน/งานเกี่ยวข้าวและงานลุยน้ำ

วิธีสำรวจ (ก่อนควบคุม)

1. รอยทาง/คราบมัน ตามคันนา–แนวผนัง–เสา
2. รูโพรง/ทางเข้า–ออก รอบคันดิน/ขอบแปลง
3. มูล–ร่องกัด ที่โคนต้น–ฝัก–รวง
4. ดัชนีพบเห็น (ช่วงพลบค่ำ/เช้ามืด) บันทึกตำแหน่งบนแผนที่แปลง/ฟาร์ม

IPM คุมหนูป่า/หนูนา (ทำตามได้จริงในไร่–ชุมชน)

A) จัดการสิ่งแวดล้อม (หัวใจหลัก)

• ลดที่หลบซ่อน: ตัดหญ้าขอบแปลง–คันนา, เก็บเศษวัสดุ, เว้น แนวโล่งตรวจการณ์ รอบลานตาก
• บริหารน้ำ: ไม่ให้คันนา/ร่องสวนชื้นคงค้างจนแน่นพอ ขุดรูได้ง่าย
• จัดการหลังเก็บเกี่ยว: เก็บข้าว/เมล็ดหก, ปิดกั้นยุ้งฉาง–โกดัง ฝาปิดแน่น

B) ป้องกัน–กีดขวาง (Exclusion)

• แผ่นโลหะ/ตาข่ายถี่ ปิดช่อง > 6–8 มม. ที่ยุ้งฉาง–โรงเก็บ
• แถบกันหนู บนเสาคานยุ้งฉาง, กั้น ฐานถังเก็บเมล็ด ให้เรียบลื่นปีนยาก

C) ดักจับเชิงกล (Mechanical)

• สแน็ปแทรป/กล่องดัก วางตาม แนววิ่ง ระยะ 5–10 ม. (ช่วงระบาดมากเพิ่มความถี่)
• กับดักหลายรูปแบบร่วมกัน เพื่อลด “ความคุ้น/ความระแวง”

D) เหยื่อ (Baiting) — ใช้เมื่อจำเป็นและปลอดภัย

• ใช้ สถานีเหยื่อป้องกัน กันสัตว์เลี้ยง/สัตว์ป่าอื่น
• หมุนเวียนสูตร และ ย้ายตำแหน่ง ตามผลมอนิเตอร์ ลด bait shyness
• ในชุมชน/โรงเรียน/วัด ควรใช้ ดักจับเป็นหลัก และให้ความรู้เรื่องความปลอดภัย

E) ปฏิบัติการระดับชุมชน

• ตั้ง วันกำจัดร่วมกัน (ตัดหญ้า–อุดรู–วางดัก) ให้ครอบคลุมทั้งหมู่บ้าน/โซนชลประทาน
• ประสาน องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น/กลุ่มเกษตรกร เก็บข้อมูล–ประเมินผลทุก 2–4 สัปดาห์

เช็กลิสต์ “แก้ด่วนใน 15 นาที”

• ตัดกอหญ้า/เก็บเศษพืชรอบคันนา–ขอบแปลง
• ตรวจ–อุด รูโพรง ที่ยังใช้งาน (อัดดินแน่น/วัสดุถาวร)
• วาง กับดักเชิงกล ตามแนววิ่ง 5–10 ม. ต่อหนึ่งจุด
• ปิด ยุ้งฉาง/โกดัง ให้มิดชิด (ประตูกวาดพื้น/ตาข่าย)
• บันทึกจุดพบ–จำนวนใน แผนที่แปลง เพื่อติดตามผล

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ “หนูป่า/หนูนา — คุมให้จบตั้งแต่คันนา–ยุ้งฉาง ด้วยแผน IPM แบบชุมชน”

คำถามที่ 1 “ช่วงไหน ‘เสี่ยงระบาด’ สุด และชาวนาควรทำอะไรล่วงหน้า?”

สั้น ๆ เข้าใจไว: จุดพีคมักอยู่ ปลายฝน–ก่อนเก็บเกี่ยว และ หลังเกี่ยวเสร็จ 1–2 สัปดาห์ (เมล็ดหกเยอะ + ที่หลบซ่อนแน่น)
เช็คลิสต์ล่วงหน้า (ทำก่อนพีค 2–3 สัปดาห์):

• ตัดหญ้าขอบแปลง–คันนา ให้โล่งเป็น “แนวกันหนู” รอบนาขั้นบันได/คลองส่งน้ำ
• อุดรูโพรงใช้งาน (กดดินแน่น/วัสดุถาวร) แล้ว มอนิเตอร์ทุก 3–4 วัน ว่ามีขุดใหม่ไหม
• ตั้งจุดดักถี่ขึ้น ทุก 5–10 ม. ตามแนววิ่ง/คันดิน โดยเริ่มจาก กับดักเชิงกล ก่อน
• จัดสโตเรจชั่วคราว: ผ้าใบ/ลัง–กระสอบ ยกสูง มี “แถบกันหนู” ที่เสา/ขา

คำถามที่ 2 “กลัวเหยื่อโดนสัตว์เลี้ยง–สัตว์ป่า จะคุมยังไงให้ปลอดภัยแต่ยังได้ผล?”

หลัก IPM ที่ปลอดภัย:

• ใช้ สถานีเหยื่อ (Tamper-Resistant) ทุกจุดวางเหยื่อ และ ยึด กับพื้น/เสา
• วางเหยื่อเฉพาะ ขอบยุ้งฉาง–โกดัง–แนวรั้ว ไม่กระจายกลางทุ่งที่มีสัตว์ป่าเดินผ่าน
• สลับไปกับ “ดักจับเชิงกล” (สแน็ปแทรป/กล่องดัก) ในพื้นที่ชุมชน–โรงเรียน–วัด
• เก็บซากหนูทุกวัน ใส่ถุง 2 ชั้น—ลดโอกาสกินต่อเนื่องของสัตว์อื่น
• ทำ ป้ายเตือน/แผนที่จุดวาง และอบรมคนงานเรื่อง PPE + การเก็บกู้เหยื่อ หลังสิ้นสุดแคมเปญ

คำถามที่ 3 “ทำไม ‘วางดัก–วางเหยื่อเดี่ยว ๆ’ ถึงสู้ไม่ไหว? จะทำแคมเปญระดับหมู่บ้านยังไงให้เห็นผลเร็ว”

คำตอบสั้น: หนู โยกย้ายตามแรงกดดัน หากทำเฉพาะแปลงเดียว ประชากรจากคันข้าง ๆ จะวิ่งเติมทันที
แคมเปญชุมชน 7 วัน (พร้อมใช้ได้จริง):

• วัน 1: นัดประชุมหมู่บ้าน → แบ่งโซน (คันนา/คลอง/ยุ้งฉาง) → แจก แผนที่จุดดักมาตรฐาน
• วัน 2–3: ตัดหญ้า + อุดรูพร้อมกัน ทุกโซน → ถ่ายรูป Before/After ลงไลน์กลุ่ม
• วัน 3 เย็น: ลง กับดักเชิงกลถี่ 5–10 ม. ตามแนววิ่ง (ใช้เหยื่อไม่ใช่อาหาร 1 คืน = pre-bait)
• วัน 4: เปลี่ยนเป็นเหยื่อจริง/เสริมสถานีเหยื่อเฉพาะรอบยุ้งฉาง–โกดัง (ล็อกกุญแจ)
• วัน 5: เก็บสถิติ “จับได้กี่ตัว/รูใหม่กี่รู” → ย้ายตำแหน่งดัก ตามฮีตแมปที่บันทึก
• วัน 6: ตรวจจุดเสี่ยงพิเศษ (สะพานคันนา, จุดรั่วโกดัง, กองเมล็ดหก) → อุด/กั้นเพิ่ม
• วัน 7: สรุปผลทั้งหมู่บ้าน → กำหนดรอบ ติดตามทุก 2 สัปดาห์ (อุดรูใหม่/ย้ายดัก/รีเซ็ตเหยื่อ)

คีย์เวิร์ดความสำเร็จ: แนวโล่งตรวจการณ์ + อุดรูถาวร + ดักถี่ตามแนววิ่ง + สถานีเหยื่อเฉพาะจุดเก็บผลผลิต + เก็บสถิติรวมทั้งชุมชน.