หนูบ้านคือใคร? (Commensal/Domestic Rats)

ผลกระทบ:

• สุขาภิบาลอาหาร — มูล/ปัสสาวะ/ขน → ปนเปื้อนอาหาร เสี่ยงโรคทางเดินอาหาร/ไข้ฉี่หนู ฯลฯ
• ทรัพย์สิน — กัดแทะบรรจุภัณฑ์ วัสดุ ฉนวน/สายไฟ → ไฟฟ้าลัดวงจร
• โครงสร้าง — ขุด/ซุกในช่องว่าง สร้างความเสียหายในระยะยาว

การจำแนกหนูบ้าน “แบบภาคสนาม”

1) ลักษณะภายนอก (External Characters)

• ขนาด–น้ำหนัก: หนูบ้านโตเต็มวัยราวหลายสิบ–สองร้อยกรัม (ขึ้นกับชนิด)
• สีขน: น้ำตาลเทา–ดำ ด้านท้องมักอ่อนกว่า บางชนิดมีแถบ/ลาย
• หาง: ยาวใกล้เคียงหรือยาวกว่าลำตัว (กลุ่มหนูท้องขาว) / บางชนิดสั้นกว่า (เช่นนอร์เวย์แรต)
• ใบหู–ตา–จมูก: กลุ่มปีนเก่งมัก หูใหญ่ ตาโต จมูกเรียว
• เต้านมเพศเมีย: นับจำนวนและตำแหน่งช่วยบอกกลุ่ม

ตรวจ “โตเต็มวัย” : เพศผู้จะเห็น อัณฑะห้อย ชัด; เพศเมียเห็น ช่องอวัยวะสืบพันธุ์+เต้านม ชัด

2) พฤติกรรมประกอบการจำแนก

• แนวที่อยู่อาศัย: กลุ่มที่ชอบที่สูง (คาน–ฝ้า–ต้นไม้) vs กลุ่มชอบใต้พื้น/ท่อ/ดิน
• แพตเทิร์นเส้นทาง: รอยคราบมันตามผนัง/คาน, รอยฟันบนบรรจุภัณฑ์, มูลรูปทรงจำเพาะ
• อาหารโปรด: พืช/ธัญพืช/ผลไม้ vs อาหารหลากหลายรวมถึงโปรตีนสัตว์

3) เมื่อต้องจำแนกชนิดที่ “คล้ายกันมาก”

• ตรวจ กะโหลกศีรษะ, ฟันแทะ, ฟันกราม และสัดส่วนกายภาพละเอียด (ตัวอย่าง: Rattus spp. หลายชนิด)
• ใช้ร่วมกับข้อมูล ถิ่นอาศัยและพฤติกรรม ในพื้นที่จริง

ทำไมต้องจริงจังกับ “หนูบ้าน”?

• มาตรฐานอาหาร (GMP/HACCP) เสี่ยงสะดุดจากการปนเปื้อน
• ต้นทุนซ่อมบำรุง จากการแทะสายไฟ/ท่อ/อุปกรณ์
• ภาพลักษณ์แบรนด์/ร้าน เสียหายทันทีเมื่อมีการพบเห็น

แผนควบคุมหนูบ้านแบบ IPM (ทำได้จริงในเมือง/ชุมชน)

1) Exclusion — ป้องกันไม่ให้เข้า

• อุด ช่อง ≥ 6–8 มม. ที่วงกบ–ช่องฝ้า–ท่อ–บ่อพัก ด้วยแผ่นโลหะ/ตะแกรงสแตนเลส/ซีลแลนท์
• ติด ประตูกวาดพื้น, มุ้งลวดถี่, ปิด ช่องลม/ช่องเซอร์วิส
• ตัด กิ่งไม้/สายเคเบิล ที่แตะอาคาร (ตัดทางปีน)

2) Sanitation — ตัดอาหาร/น้ำ/ที่พัก

• ถังขยะ ฝาปิดแน่น และทิ้งตามรอบเวลา
• ล้าง/เช็ด คราบน้ำหวาน–น้ำซุป–ไขมัน บริเวณครัว/ท่อ
• จัดเก็บวัตถุดิบ/สินค้าบนชั้น เว้นช่องตรวจ 15–20 ซม. จากผนังพื้น

3) Monitoring — เฝ้าระวังแบบมีแผนที่

• ทำ แผนผังจุดเสี่ยง (คาน–ฝ้า–ห้องเก็บ–ท่อ) บันทึก คราบ/มูล/รอยฟัน/เสียง รายสัปดาห์
• ใช้กล้อง/กับดักมอนิเตอร์ช่วยยืนยันทิศทางการเคลื่อนที่

4) Mechanical Control — กับดักเชิงกล

• สแน็ปแทรป/กรงดัก วางชิดแนววิ่ง/ผนัง ระยะ 5–10 ม. ต่อหนึ่งตัว
• แนวสูง (คาน/ฝ้า) สำหรับกลุ่มชอบปีน; แนวพื้น/ท่อ สำหรับกลุ่มใต้ดิน
• พรีเบต 1–3 คืน (วางเหยื่อไม่ทำงานกับดัก) ลดความระแวง

5) Baiting — เหยื่ออย่างปลอดภัย

• ใช้ สถานีเหยื่อล็อก ป้องกันเด็ก/สัตว์เลี้ยง ติด รหัส/ตารางตรวจ
• หมุนเวียนสูตร–ย้ายตำแหน่ง ตามผลมอนิเตอร์ ลดดื้อยา/เข็ดเหยื่อ
• พื้นที่อาหาร/โรงงาน: ปฏิบัติตามฉลากและมาตรฐาน GMP/HACCP

6) Review — ติดตามผลและปรับแผน

• ประเมินทุก 1–2 สัปดาห์: จำนวนพบ–จุดเสี่ยง–ประสิทธิผลกับดัก/เหยื่อ → ปรับหนาแน่น/ตำแหน่ง

เช็กลิสต์ “แก้ด่วนใน 15 นาที”

• ปิดฝาถังขยะทุกใบ / เคลื่อนออกจากโซนปรุง/ผลิต
• ซีลช่องว่างชายคา–ช่องฝ้า–วงกบท่อ (≥6–8 มม.)
• ตัดกิ่ง/สายที่แตะผนัง–หลังคา
• วางสแน็ปแทรปชิดผนังทุก 5–10 ม. (เริ่มพรีเบต)
• บันทึกจุดพบในแผนผังเพื่อไล่ปิดวงจร

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ “หนูบ้าน/หนูในเมือง — คุมให้อยู่แบบโปร ไม่เลอะ ไม่เสี่ยง ด้วย IPM”

คำถามที่ 1 “วางเหยื่อแล้วไม่แตะ!” — ทำไมหนูไม่กิน และแก้ยังไงให้เริ่มกินภายใน 3–7 วัน?

คำตอบ: ส่วนใหญ่พลาดที่ “พฤติกรรมหนู + สภาพแวดล้อม” ไม่ใช่ที่สูตรเหยื่ออย่างเดียว

อาหารแข่งเพียบ: มีเศษอาหาร/ของหวาน/อาหารสัตว์อยู่ใกล้ ๆ → หนูไม่สนเหยื่อ

• แก้: ทำ 5ส.โซนอาหารทุกวัน + ปิดฝาถังแน่น ก่อนเริ่มเหยื่อ 48 ชม.

กลิ่นมือ/สารปนเปื้อน: น้ำหอม/น้ำมันหล่อลื่นทำให้หนูระแวง

• แก้: ใส่ถุงมือเสมอ, ใช้ถ้วย/ส้อมใส่เหยื่อ ไม่จับตรง ๆ

ตำแหน่งผิดแนววิ่ง: เหยื่ออยู่กลางพื้นที่โล่ง หนูไม่กล้า

• แก้: วางใน สถานีเหยื่อชิดผนัง/คาน ตาม “คราบมัน–ทางเดิน” ทุก 5–10 ม.

ปริมาณ/รูปแบบไม่ใช่: ชิ้นใหญ่ไป/ก้อนไม่ใหม่

• แก้: ใช้ “ชิ้นเล็กหลายจุด” รีเฟรชทุก 2–3 วัน, สลับ soft bait/พาเลท/ก้อน

เข็ดเหยื่อ (bait shyness): เคยมีประสบการณ์แย่กับเหยื่อ/กับดัก

• แก้: ทำ พรีเบต 2–3 คืน (วางเหยื่อในสถานีโดย “ไม่เปิดงาน” กับดัก) แล้วค่อยเปิด

กลุ่มสารเดิมนานไป: เริ่มเลือกกิน/ดื้อ

• แก้: หมุนเวียนกลุ่มสารออกฤทธิ์ ตามแผนรายเดือน และบันทึก lot ทุกครั้ง

อ่านผลไม่เป็น: ไม่ไล่จุดฮอตจริง

• แก้: ทำ แผนที่หน้างาน ติ๊กทุกตำแหน่งที่โดนกิน/ไม่โดน ย้ายสถานี 1–2 ม. ตามข้อมูล

สูตรเร่งผล 7 วัน: วัน 1–2 (5ส.+พรีเบต) → วัน 3 เปิดงานสถานีบน “แนววิ่ง” → วัน 5 รีเฟรชเหยื่อ/เพิ่มจุด → วัน 7 ทวนผลและสลับสูตรถ้าจำเป็น

คำถามที่ 2 “อยู่คอนโด/ร้านในเมือง แต่หนูขึ้นชั้นสูงได้ยังไง?” ต้องอุดตรงไหนก่อนถึงจะเห็นผลเร็ว?

คำตอบ: หนูใช้ “ไฮเวย์แนวตั้ง” ของอาคารเป็นหลัก
เส้นทางยอดฮิต & วิธีปิดจุด (ทำวันนี้เลย):

1. ท่อสาธารณูปโภค/ชาฟต์แนวตั้ง → ปิดช่องรอบท่อด้วย ตะแกรงสแตนเลส + ซีลแลนท์
2. ช่องฝ้า/รางสายไฟ → ปิดแผงตรวจด้วย แผ่นโลหะ/สกรู (อย่าใช้ไม้/พลาสติกอย่างเดียว)
3. ช่องลม/บานเกล็ด → มุ้งลวดถี่ + แผ่นกันหนู ด้านใน
4. ชายคา–บัวผนัง–รอยต่อม่าน → อุดรอย ≥6–8 มม. ให้เรียบลื่น
5. รางระบายน้ำ/บ่อพัก → ตะแกรงเหล็ก + แผ่นวาล์วกันย้อน
6. ระเบียงติดต้นไม้/เชือก/สายเคเบิล → ตัด/ย้ายให้ ไม่แตะผนัง; ติด cone/แถบกันปีน
7. ช่องใต้ประตู/ประตูกระจกเลื่อน → ติด ประตูกวาดพื้น/ซีลยาง
8. ประตูทิ้งขยะชั้น → สปริง/ตัวปิดอัตโนมัติ + ซีลขอบรอบด้าน

ทริกดูหน้างาน 10 นาที: เปิดไฟฉายก้มดู “คราบมันสีดำ” ตามมุม/ขอบ—นั่นคือ “ถนนหลัก” ที่ต้องปิด + วางสถานีเหยื่อให้ชิดทันที

คำถามที่ 3 “ไม่อยากใช้ยาพิษ” จะคุมหนูบ้านให้ลดจริงได้ไหม? (Non-chemical First)

คำตอบ: ทำได้ และควรเริ่มแบบ IPM ไม่ใช้สารเป็นหลัก ก่อนเสมอ

Mechanical แบบโปร:

• สแน็ปแทรป: วาง ถี่ทุก 5–10 ม. บน “แนววิ่ง” (ชิดผนัง/คาน); พรีเบต 1–3 คืน ก่อนเปิด
• กล่องดักหลายจับ (multi-catch): โซนที่หนาแน่น/มุมอับ
• แนวสูง vs แนวพื้น: เลือกตามชนิด (หนูปีนเก่ง = คาน/ฝ้า, กลุ่มใต้พื้น = ท่อ/พื้น)

Mini Playbook ไม่ใช้สาร (สัปดาห์แรก): วัน 1 ซีลช่อง + 5ส. → วัน 2 วางสแน็ปแทรปถี่ (พรีเบต) → วัน 4 เปิดงานกับดัก + ตั้งสถานีมอนิเตอร์ → วัน 7 ทวนผล/ย้ายจุด → สัปดาห์ 2 ตัดทางปีนเพิ่ม + เติมกับดักตามข้อมูลจริง