1) ภาพรวมสารกำจัดแมลง–สัตว์รบกวน

• พัฒนาการทางประวัติศาสตร์: เริ่มจากสารธรรมชาติ → DDT (พ.ศ. 2485) → สารสมัยใหม่ (ปัจจุบันหลายประเทศรวมถึงไทย ยกเลิก DDT เพราะพิษตกค้างยาวนาน)
• ขอบเขตการใช้งาน: บ้านเรือน–สถานพยาบาล–โรงเรียน–ตลาด–อุตสาหกรรมอาหาร (งานสาธารณสุข)

แบ่งตาม “คุณสมบัติทางเคมี”

1.สารประกอบอนินทรีย์

• เป็นสารของแร่ธาตุ (ไม่มีคาร์บอนในโมเลกุล), เสถียรสูง, ละลายน้ำดี, หลายชนิดมีพิษสะสมต่อสัตว์เลือดอุ่น
• ตัวอย่างในอดีต: สารหนู ไซยาไนด์ ปรอท แทลเลียม (ปัจจุบันแทบไม่ใช้

2.สารสกัดจากธรรมชาติ (Botanical insecticides)

• แนวโน้ม เพิ่มการใช้ เพราะความปลอดภัยและสลายตัวเร็วกว่า
• ตัวอย่าง: ตะไคร้หอม (Cymbopogon nardus), หนอนตายหยาก (Stemona spp.), โล่ติ๊น (Derris elliptica)

หมายเหตุ: นอกเหนือจากนี้ยังมี สารอินทรีย์สังเคราะห์ (pyrethroids, neonicotinoids, IGRs ฯลฯ) ที่ใช้กันแพร่หลายในงานสาธารณสุข/บ้านเรือน ขึ้นกับชนิดศัตรูและกฎหมายกำกับ

2) “สูตรตำรับ” ผลิตภัณฑ์: เลือกให้ตรงงาน → ได้ผล คุมความเสี่ยง

สูตร = รูปแบบกายภาพ/ตัวทำละลาย/วิธีเตรียมก่อนใช้ กำหนดความแม่นยำ–การยึดเกาะ–การแทรกซึม–การฟุ้งกระจาย

2.1 กลุ่ม เข้มข้นที่ต้องผสมน้ำก่อนใช้

• EC (Emulsifiable Concentrate): ของเหลวเนื้อเดียว → ผสมน้ำเกิดอิมัลชัน ขุ่นขาว; เหมาะพ่นพื้นผิวกว้าง ต้องเขย่าก่อน/ขณะใช้
• SC (Suspension Concentrate): สารออกฤทธิ์แขวนลอยในของเหลว ไม่ตกตะกอนง่าย → ผสมน้ำก่อนพ่น
• SL (Soluble Concentrate): ของเหลวละลายน้ำเป็นเนื้อเดียว → เตรียมง่าย สม่ำเสมอ
• SP (Soluble Powder): ผงละลายน้ำหมด → ให้สารละลายใส
• WP (Wettable Powder): ผงผสมน้ำ → แขวนลอย เหมาะฉีดพ่นพื้น–ขอบอาคาร/โรยดินรอบโครงสร้าง

2.2 กลุ่ม ต้องผสมตัวทำละลายอินทรีย์ก่อนใช้

OL (Oil-miscible liquids): ผสมด้วยตัวทำละลายอินทรีย์

• เด่น: แทรกซึมไม้/โครงสร้าง ได้ดีกว่าน้ำ → นิยมใช้เข็ม/หลอดฉีด อัดเข้าจุด ที่ปลวก–เพลี้ยไม้ทำลาย
• ใช้กับงาน พ่นหมอกควัน (fogging) ได้

2.3 กลุ่ม พร้อมใช้ (Ready-to-use)

• DP (Dustable Powder): ผงละเอียด ใช้ “ลูกยางบีบ/เครื่องพ่นฝุ่น” ยิงเข้ารอยแตก–ช่องว่าง–ทางเดินแมลง เลอะน้อย ไม่ทำให้วัสดุชื้น
• AE (Aerosol): สเปรย์อัดก๊าซในกระป๋อง กดแล้วออกเป็นละอองฝอย สะดวกสำหรับจุด–ซอก–รอยต่อ
• BA (Bait): เหยื่อพร้อมใช้ (แมลง/หนู) วางจุดยุทธศาสตร์ให้ เข้ากินเอง
• UL (ULV Liquids): ใช้เครื่อง ULV สร้างละอองละเอียดมาก กระจายครอบคลุมพื้นที่เป้าหมาย
• Foams (โฟม): นิยม อัดใต้พื้นคอนกรีต/ช่องว่าง เพื่อให้สาร แทรก–กระจายเร็ว–ทั่วถึง ในโพรง/รอยรั่ว

3) เลือกสูตรให้ตรง “ศัตรู–พื้นที่–เป้าหมาย”

• ผนัง/พื้น–พื้นที่กว้าง: EC/SC/WP/SL ขึ้นกับพื้นผิวและความต้องการตกค้าง
• รอยแตก–ช่องเดิน–ตู้ไฟ: DP/เจลเหยื่อ/โฟม (ลดความชื้น–ลดไฟช็อต/เปรอะ)
• ไม้/โครงสร้าง–ใต้พื้นคอนกรีต: OL/โฟม (งานอัดจุด/อัดใต้พื้น)
• พ่นมวลอากาศ–พื้นที่ในร่มที่ควบคุมได้: ULV (พร้อมมาตรการความปลอดภัย)
• ปัญหาหนู/แมลงสาบเรื้อรัง: BA (เหยื่อ) + กับดัก + สุขาภิบาล/อุดช่อง (Exclusion)
• ภายนอก/แนวอาคาร: WP/SC โรย/พ่นแนวปริมณฑล

4) ความปลอดภัยและการปฏิบัติที่ดี (Good Practice)

• อ่านฉลาก/ใบกำกับทุกครั้ง: อัตราผสม, อุปกรณ์, ระยะปลอดภัย, พื้นที่ห้ามใช้
• PPE ครบ: ถุงมือ, หน้ากาก, แว่น, ชุดกันสาร, รองเท้าบูท
• ผสม–พ่นในที่อากาศถ่ายเท, เว้นระยะผู้เปราะบาง/สัตว์เลี้ยง; ปิด–ครอบอาหาร/ภาชนะ
• ไม่ผสมข้ามสูตรเอง หลีกเลี่ยง ปฏิกิริยา/ตกตะกอน/เพิ่มพิษ
• เก็บ–ขนย้าย–กำจัดภาชนะ ตามข้อกำหนด; ห้ามเททิ้งท่อระบายน้ำ
• บันทึกการใช้ (วันที่/สูตร/อัตรา/พื้นที่) เพื่อประเมินผล–หมุนเวียนสารลดดื้อยา
• บ้านเรือน/สถานประกอบการอาหาร: จัดการร่วมกับ 5ส., Exclusion, กับดัก, มอนิเตอร์ (IPM)

5) ตัวอย่างการแมตช์ “ปัญหา → สูตร → วิธี”

• แมลงสาบในตู้ไฟ/ปลั๊ก: DP (ผงฝุ่น) หรือเจลเหยื่อ → ลดความชื้น–ไม่ลัดวงจร
• ปลวกใต้พื้น/ตามรอยแตกร้าว: โฟม/OL อัดจุด → กระจายเข้าช่องว่าง
• ยุงลาย/ยุงรำคาญในอาคาร: ULV ภายในช่วงปิดพื้นที่ + สำรวจแหล่งเพาะพันธุ์ (น้ำขัง)
• หนูในครัว/โกดัง: BA (เหยื่อ) ในสถานีเหยื่อ + กับดัก + อุดช่อง + สุขาภิบาล

FAQ : — 3 คำถามยอดฮิต ของ วัตถุอันตรายสำหรับกำจัดแมลง/สัตว์รบกวน: เลือกสูตร–ใช้อย่างปลอดภัย

คำถามที่ 1 “EC, SC, WP, DP, AE, BA, ULV, Foam” เลือกสูตรไหนกับปัญหาไหน?

ครัว/พื้นที่เตรียมอาหาร (ลดฟุ้ง-ลดสัมผัส):

• แมลงสาบในซอก–ตู้ไฟ: DP (ผงฝุ่น) หรือ BA (เหยื่อเจล/เหยื่อพร้อมใช้)
• แนวผนัง/บัว/รอยต่อ: SC/WP ผสมน้ำพ่นแบบ Crack & Crevice (หลีกเลี่ยงพ่นกว้าง)

ห้องนั่งเล่น/ห้องนอน (มีคนอยู่):

• มด/แมลงสาบเดินตามรอย: BA (เหยื่อ) เป็นหลัก + ปิดทางเข้า (Exclusion)
• จำเป็นต้องพ่น: SC/SL เฉพาะซอกมุม แล้ว ระบายอากาศ ก่อนกลับเข้า

ภายนอกอาคาร/รอบบ้าน:

• แนวกันแมลงรอบฐานอาคาร: WP/SC
• ปลวก/ช่องว่างใต้พื้น–ไม้แตกร้าว: Foam/OL (งานอัดเข้าช่อง)

มวลอากาศ/พื้นที่ปิดชั่วคราว:

• ยุง/แมลงบิน: ULV (ละอองละเอียด) ใช้เมื่อจำเป็น พร้อมแผนระบาย–เว้นระยะกลับเข้า

หนู:

• BA (เหยื่อหนู) ในสถานีเหยื่อแบบล็อกเท่านั้น + กับดักเชิงกล + สุขาภิบาล/ปิดช่อง

คำถามที่ 2 ผสม–ใช้ร่วมกันอย่างไร “ไม่ให้เสี่ยง”? (What NOT to do)

❌ ห้ามผสมต่างสูตรมั่วๆ (เช่น EC + WP + ULV ในถังเดียว) เพราะตกตะกอน/ลดประสิทธิภาพ/เพิ่มพิษ
❌ ห้ามผสมกับน้ำยาทำความสะอาดแรง/คลอรีน/โซลเวนต์ — เสี่ยงก๊าซพิษ/ปฏิกิริยาอันตราย
❌ ห้ามถ่ายสารลงขวดน้ำ/ภาชนะอาหาร — สับสนง่าย เกิดอุบัติเหตุ

✅ ถ้าต้องผสมน้ำ: ใช้กฎ WALES (Water–Agitate–Liquid–Emulsifiable–Suspension)

• เติม Water → เขย่า (Agitate) → ใส่ Liquid/SL → EC → SC/WP ตามลำดับ ระหว่างทางเขย่าคลุกให้เข้ากัน

✅ ทำในที่อากาศถ่ายเท ใส่ PPE (ถุงมือ/แว่น/หน้ากาก) และ อ่านฉลาก ทุกครั้ง
✅ เหลือใช้/ล้างถัง: จัดการตามฉลาก/ข้อกำกับท้องถิ่น ห้ามเททิ้งท่อ

คำถามที่ 3 เหยื่อหนู–เหยื่อแมลง “ปลอดภัยกับเด็ก/สัตว์เลี้ยง” ทำอย่างไร?

วางในสถานีเหยื่อแบบล็อก (มีกุญแจ/ยึดติดพื้น–ผนัง) เท่านั้น โดยเฉพาะในบ้าน/ร้านอาหาร/มีสัตว์เลี้ยง
ตำแหน่งวาง: ชิดผนัง/ทางเดินหนู, ห่างมือเด็ก–ปากสัตว์, ทุก 5–10 ม. รอบแนวเสี่ยง และมี รหัส/ตารางตรวจ
ความสะอาดชนะทุกอย่าง: ปิดฝาถังขยะ เก็บเศษอาหาร–ฟีด → ลด “อาหารฟรี” แข่งกับเหยื่อ
หมุนเวียนสูตร/ย้ายตำแหน่ง เมื่อกินแผ่ว (ลดเข็ดเหยื่อ/ดื้อยา) และใช้ควบคู่ กับดักเชิงกล + ปิดช่อง ≥6–8 มม.

เหตุฉุกเฉิน (สงสัยสัตว์เลี้ยงกินเหยื่อ):

• ติดต่อสัตวแพทย์ทันที พร้อม ฉลาก/ชนิดสาร ไปด้วย
• สำหรับเหยื่อกลุ่มต้านการแข็งตัวของเลือด (anticoagulants) สัตวแพทย์อาจพิจารณา วิตามิน K₁ เป็นยาต้านเฉพาะ (ให้โดยผู้เชี่ยวชาญเท่านั้น)