1) ยุงลายบ้าน/ยุงลายสวน (Aedes aegypti/albopictus)

• เวลากัด: กลางวัน ย่ำรุ่ง–บ่ายแก่
• สังเกตตุ่ม: นูน แดง คันมาก กัดรอบข้อเท้า/แขน
• ความเสี่ยง: ไข้เลือดออก ชิคุนกุนยา ซิกา
• กันยังไง: กำจัดแหล่งน้ำขัง 7 วัน/ครั้ง ทายากันยุง DEET/ไอคาริดิน ติดมุ้งลวด

2) ยุงก้นปล่อง (Anopheles spp.)

• เวลากัด: กลางคืน
• จุดกัด: ขา–ปลายเท้าในที่โล่ง
• ความเสี่ยง: ไข้มาลาเรีย (บางพื้นที่)
• กันยังไง: มุ้งชุบสารกำจัดยุง เสื้อแขนยาวสีอ่อน

3) ยุงรำคาญ/คิวเล็กซ์ (Culex spp.)

• เวลากัด: พลบค่ำ–กลางคืน
• สังเกตตุ่ม: บวมแดง คันนาน
• ความเสี่ยง: รำคาญ, โรคไวรัสบางชนิด
• กันยังไง: ระบายท่อระบายน้ำ คูน้ำ ขัดล้างคราบ

4) ริ้นฝอยทราย (Sand fly, Phlebotomus/Sergentomyia)

• เวลากัด: พลบค่ำ–กลางคืน
• สังเกตตุ่ม: เม็ดเล็ก คันแสบ
• ความเสี่ยง: ลีชมาเนียบางชนิด (พบประปราย)
• กันยังไง: เสื้อแขนยาว เนื้อทอแน่น ยากันแมลงสูตรกลางคืน

5) ริ้นดำ/แมลงริ้น (Simulium spp.)

• เวลากัด: กลางวัน ใกล้ลำธาร
• สังเกตตุ่ม: ปื้นบวมเจ็บ อาจช้ำ
• กันยังไง: หลีกเลี่ยงริมน้ำเชี่ยว ใส่ถุงเท้ายาว

6) แมลงวันคอก/ม้า–กวาง (Stable fly/horsefly/deerfly, Stomoxys/Tabanus/Chrysops)

• เวลากัด: กลางวัน
• สังเกตตุ่ม: แผลเจ็บ มีเลือดซึม
• กันยังไง: เสื้อผ้าหนา ทากันแมลงเมื่อทำงานกลางแจ้ง/ฟาร์ม

7) ตัวเรือด (Bed bug, Cimex lectularius/hemipterus)

• เวลากัด: กลางคืน
• สังเกตตุ่ม: เรียงเป็นเส้น/กลุ่ม, คราบจุดดำบนที่นอน
• กันยังไง: ซักอบร้อน ≥60°C, ปลอกหุ้มที่นอน, ดักใต้ขาเตียง, ทรีตหลายรอบ

8) หมัด (Flea, Ctenocephalides spp.)

• เวลากัด: ทั้งวัน (มักจากสัตว์เลี้ยง)
• สังเกตตุ่ม: เล็ก แดง คันเป็นวง โดยเฉพาะข้อเท้า–น่อง
• กันยังไง: รักษาหมัดในสัตว์เลี้ยง ดูดฝุ่นซอกซอน ซักผ้าปู

9) เหา (Lice: เหาศีรษะ/ตัว/โลน, Pediculus/Pthirus)

• เวลากัด: ทั้งวัน
• สังเกตตุ่ม: คันศีรษะ/ลำตัว พบไข่เหาติดเส้นผม/ขน
• กันยังไง: หวีเสนียด ยากำจัดเหา ซักน้ำร้อน

10) เห็บ (Ticks: ไม่ใช่แมลง แต่ “กัดดูดเลือด”)

• เวลากัด: กลางแจ้ง/พื้นที่หญ้ารก/สัตว์เลี้ยง
• สังเกต: ตัวติดผิวหนังเป็นเวลานาน
• กันยังไง: เสื้อแขนยาว กางเกงสอดถุงเท้า ตรวจร่างกายหลังเข้าพง

11) ไรอ่อน/คันชีก (Chigger mites, Trombiculidae)

• เวลากัด: เมื่อเดินป่า/ทุ่งหญ้า
• สังเกตตุ่ม: เม็ดแดงคันจัด รอบยางยืดเสื้อผ้า
• กันยังไง: เสื้อผ้าทอแน่น กลับถึงบ้านรีบอาบน้ำ–ซักผ้า

12) ริ้นยุง/แมลงหวี่ตัวบิต (Biting midges, Culicoides)

• เวลากัด: ค่ำ–กลางคืน ใกล้น้ำ/ที่ชื้น
• สังเกตตุ่ม: เล็กมาก คันนาน
• กันยังไง: มุ้งลวดช่องถี่พิเศษ (No-see-um mesh), ยากันแมลง

ปฐมพยาบาล “แผลโดนกัด” แบบเร็ว–ถูกวิธี

1. ล้างน้ำสะอาด/สบู่อ่อน 2) ทา คาลาไมน์/ไฮโดรคอร์ติโซน 1% ลดคัน
2. ประคบเย็น 10–15 นาที 4) ถ้าแพ้บวมลาม/หายใจลำบาก รีบพบแพทย์
3. หลีกเลี่ยงเกา—ลดการติดเชื้อแทรกซ้อน

แผนป้องกันแบบ IPM (ทำได้จริงในบ้าน)

• สุขาภิบาล: เก็บขยะ/เศษอาหาร ปิดฝาถัง แยกขยะเปียก
• ตัดวงจรยุง: คว่ำภาชนะ/เปลี่ยนน้ำแจกันทุก 7 วัน
• กั้นทาง: มุ้งลวดแนบสนิท ช่องลม/ประตูมีซีล
• ส่วนตัว: ทายากันแมลง (DEET/ไอคาริดิน/เลมอนยูคาลิปตัส) ตามฉลาก
• สัตว์เลี้ยง: โปรแกรมกำจัดเห็บหมัดสม่ำเสมอ ดูดฝุ่นพื้น–พรม
• เดินป่า/ฟาร์ม: เสื้อแขนยาว กางเกงสอดถุงเท้า เลือกผ้าทอแน่น
• ที่นอน: ซัก–อบร้อน ปลอกหุ้มกันตัวเรือด ตรวจคราบ/ซาก

Myth Buster (เลิกเข้าใจผิด)

• “ยาทากลิ่นแรง = กันแมลงได้ดีเสมอ” → ไม่จริง เลือกตามสารออกฤทธิ์/ความเข้มข้น
• “สเปรย์ฉีดทั้งห้องจบ” → มัก กระจายแหล่งหลบซ่อน ต้องจัดการต้นเหตุ+ติดตามผล
• “ยุงกัดแค่หน้าฝน” → ยุงลาย กัดทั้งปี หากมีแหล่งน้ำขัง