จำแนกให้ชัด (Identification)

• เกราะแข็ง (scutum) อยู่ด้านหลัง เป็นเอกลักษณ์ของ “เห็บแข็ง”
• ปากยาว แบบ Ixodes ชอนไชติดแน่น
• สี น้ำตาล-แดง ตัวเล็กไม่กี่มม. แต่ พองโต ได้ถึงระดับเซนติเมตรหลังอิ่มเลือด
• ระยะชีวิต 3 ช่วง: ตัวอ่อน → วัยรุ่น (nymph) → ตัวเต็มวัย (adult) ใช้เวลา 2–4 ปี ครบวงจร และมักเปลี่ยนโฮสต์ในแต่ละช่วง

นิสัยและพื้นที่เสี่ยง

• พบมากใน พุ่มหญ้าสูง ชายป่า ขอบทางเดิน โดยไต่รอ (questing) ไม่กระโดด
• กิจกรรมลดลงใน ฤดูหนาวจัด แต่จะออกหาเลือดเมื่ออากาศอุ่นขึ้น
• ตัวอ่อน–นางพญาวัยอ่อน ชอบเลือด นก/สัตว์เลื้อยคลาน/สัตว์เล็ก ส่วนตัวเต็มวัยมักดูดเลือด สัตว์ใหญ่ และ มนุษย์

ความเสี่ยงจากการถูกกัด

• ทำให้เกิด ปุ่มบวมเจ็บ/คัน และอาจมีการติดเชื้อแบคทีเรียทุติยภูมิ
• เห็บเป็นพาหะโรคได้หลายชนิด (ขึ้นกับพื้นที่) จึงควร ป้องกัน–เอาออกเร็ว–เฝ้าสังเกตอาการ

วิธีป้องกัน (ทำก่อนออกนอกบ้านทุกครั้ง)

1. แต่งกายป้องกัน: เสื้อแขนยาว กางเกงขายาว สอดปลายกางเกงในถุงเท้า เลือกผ้าโทนอ่อนเพื่อสังเกตเห็บได้ง่าย
2. สารกันเห็บ: ทาผิวด้วย DEET/ไอคาริดินตามฉลาก และใช้เสื้อผ้า/ถุงเท้า เคลือบเพอร์เมทริน (ห้ามทาบนผิว)
3. เดินเส้นกลางทาง เลี่ยงไถลไปรั้วพุ่ม/หญ้าสูง
4. หลังกลับบ้าน: อาบน้ำภายใน 2 ชม., ตรวจร่างกาย (หนังศีรษะ หลังใบหู รักแร้ เอว ขาหนีบ หลังเข่า), เป่าร้อน/อบร้อนเสื้อผ้า ~10 นาที

ขั้นตอน “เอาเห็บออกอย่างถูกต้อง”

1. ใช้ แหนบปลายแหลม จับ “โคนปากเห็บ” ให้ใกล้ผิวที่สุด
2. ดึงขึ้นช้า ๆ ตรง ๆ อย่างมั่นคง ห้ามหมุน/บิด/บีบท้องเห็บ
3. ทำความสะอาดผิวด้วย แอลกอฮอล์/สบู่และน้ำ
4. ใส่เห็บลงถุงปิดผนึก/แอลกอฮอล์ พร้อม จดวัน-สถานที่ ที่ถูกกัด เผื่อระบุชนิดในภายหลัง
5. เฝ้าดูอาการ (ไข้ ผื่นล้อมวง เหนื่อยล้า ปวดข้อ ฯลฯ) และพบแพทย์หากผิดปกติ

หลีกเลี่ยงวิธีลวงผิด ๆ เช่น แตะไฟ/ทาวาสลีน/น้ำมัน—เพิ่มความเสี่ยงให้เห็บคายสารเพิ่ม

IPM สำหรับบ้าน–ฟาร์ม (Integrated Pest Management)

• สิ่งแวดล้อม: ตัดหญ้าให้เตี้ย กำจัดกองใบไม้ชื้น ทำแนวกันพุ่มไม้ชิดสนาม
• โฮสต์สัตว์: โปรแกรมป้องกันเห็บ ต่อเนื่องตลอดปี กับสัตวแพทย์ (สุนัข/โค-กระบือ/แกะ)
• โครงสร้าง: ปิดรูโพรงสัตว์ป่า ใต้พื้น/โรงเรือน ลดจุดพักเห็บ
• สารกำจัดแมลงเฉพาะจุด: ใช้ตามฉลากบริเวณคอก/ร่องผนัง/ทางผ่านสัตว์ (พิจารณา IGR หรือสูตรสำหรับสิ่งแวดล้อมภายนอก)
• บันทึกข้อมูล: ตำแหน่งพบเห็บ ระยะเวลา และผลการควบคุม ปรับแผนทุกฤดูกาล

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ เห็บแข็ง (Ixodes ricinus)

คำถามที่ 1 เห็บแข็งกัดแล้วเป็นอันตรายแค่ไหน?

โดยทั่วไปการกัดทำให้ผิวหนังบวมแดง คัน หรือเจ็บ แต่สิ่งที่ต้องกังวลคือโรคที่เห็บแข็งสามารถแพร่ เช่น Lyme disease หรือ Tick-borne encephalitis (ขึ้นกับพื้นที่ที่พบ) หากมีอาการผิดปกติหลังถูกกัด ควรรีบพบแพทย์ทันที

คำถามที่ 2 เห็บแข็งชอบกัดตรงไหนของร่างกายมากที่สุด?

เห็บแข็งมักเกาะบริเวณที่ผิวบางและอบอุ่น เช่น หลังหู รักแร้ เอว ขาหนีบ หลังเข่า หรือหนังศีรษะ จึงควรตรวจจุดเหล่านี้ทุกครั้งหลังกลับจากพื้นที่เสี่ยง เช่น ป่า พุ่มหญ้า หรือฟาร์มสัตว์

คำถามที่ 3 เห็บแข็งอยู่ได้นานแค่ไหนถ้าไม่ได้กินเลือด?

เห็บแข็งมีวงจรชีวิตยาวถึง 2–4 ปี และในบางระยะ (โดยเฉพาะดักแด้และตัวเต็มวัย) สามารถ “รออาหาร” ได้หลายเดือนถึงปี จึงไม่ตายง่ายหากยังไม่ได้กินเลือด ต่างจากแมลงบางชนิดที่อยู่ได้ไม่นาน