Quick ID: แยกให้ไวว่าเป็น H. hospitalis

• หนวด: ลูกปัด (moniliform)
• ปีกวรรณะบิน: บางใส (membrane)
• ปาก: แบบกัดกิน แต่ ทหาร กรามลดรูป → งวง (nasus)
• ขา: ขาเดิน (walking leg)
• สี/สัณฐาน: ศีรษะ กลมสีดำ, ลำตัวน้ำตาลแดง–ดำ, ขายาวคล่องตัว
• พฤติกรรมเด่น: มัก เดินเป็นขบวน (processional foraging) บนพื้น/ลำต้นไม้ช่วงอากาศชื้น
• รัง: จอมปลวก บนพื้นดิน (ขนาดกลาง–ใหญ่)

ร่องรอยภาคสนาม

• เส้นทางขบวนเป็นแถบสีน้ำตาลดำบนพื้นป่า/โคนต้น
• คราบอินทรียวัตถุบาง ๆ บนเปลือกไม้ (แหล่งไลเคน)
• จอมปลวกทรงโดม/เนินสูงในแนวป่าชื้น

นิเวศวิทยา–อาหาร–การกระจาย

• อาหาร: ไลเคน (lichen), สาหร่าย/รา บนผิวเปลือกไม้; อาจเก็บเศษไม้/ใบไม้ผุร่วมด้วย
• ที่อยู่อาศัย: จอมปลวกบนพื้นดินใกล้โคนต้นไม้, แนวป่าชื้น–ขอบชุมชนติดป่า
• การกระจาย: ศรีลังกา–อินเดีย–เอเชียตะวันออกเฉียงใต้–จีนตอนใต้–อินโดนีเซีย–นิวกินี

วงจรชีวิต & ระบบวรรณะ (เข้าใจเพื่อจัดการ)

• วงจร: ไข่ → ตัวอ่อน (nymph) → วรรณะงาน/ทหาร/สืบพันธุ์บิน
• วรรณะงาน (worker): หาอาหารเป็นขบวน, ขนกลับรัง, สร้าง/ซ่อมรัง, ป้อนอาหารตัวอ่อน–ราชินี–ทหาร
• วรรณะทหาร (nasute soldier): ศีรษะกลม–งวงยาว พ่นสารเหนียว ป้องกันศัตรู (กินเองไม่ได้ ต้องพึ่งตัวงาน)
• วรรณะสืบพันธุ์: ออกบินรวมฝูงช่วงอากาศชื้น จับคู่ก่อตั้งอาณานิคม

ความเกี่ยวเนื่องกับคน/ทรัพย์สิน

โดยธรรมชาติ ไม่ใช่ตัวทำลายโครงสร้างไม้หลัก เทียบกับ Coptotermes แต่:

• ขบวนจำนวนมากอาจ รบกวน บริเวณรีสอร์ต–บ้านสวน–เส้นทางท่องป่า
• จอมปลวกขนาดใหญ่ใกล้สิ่งปลูกสร้าง กระทบภูมิทัศน์/ความปลอดภัยการใช้งาน
• ในพื้นที่อาหาร/โรงแรมกลางธรรมชาติ ต้อง บริหารความเสี่ยงปนเปื้อน ตามมาตรฐานสุขอนามัย

สัญญาณเตือน (Checklist ตรวจเร็ว)

• เห็น ขบวนปลวกยาว บนพื้น/เปลือกไม้หลังฝน
• พบ จอมปลวก ใหม่ใกล้สิ่งปลูกสร้าง/เส้นทางคนเดิน
• คราบทางเดินบาง ๆ ตามโคน/คาคบต้นไม้ที่มีไลเคนหนาแน่น

IPM Action Plan: ลดการปะทะ “คน–ปลวก” อย่างเคารพระบบนิเวศ

1) ป้องกัน (Prevention)

• จัดการพืชพรรณแนวอาคาร: ตัดแต่งกิ่ง/พุ่มให้ไม่ชิดผนัง, เปิดทางลมแห้ง ลดความชื้น
• บริหารพื้นผิวใช้งาน: ทำความสะอาดคราบไลเคนบนพื้นทางเดิน/ราวไม้ที่มนุษย์ใช้งานบ่อย
• ซีลช่องทางเข้าอาคาร: อุดรอยต่อพื้น–ผนัง/ท่อ/สายไฟ, เก็บวัสดุเซลลูโลสให้ยกพ้นพื้นและไม่ชิดผนัง
• ไฟกลางคืน: ลดแสงล่อแมลงบิน (ใช้โทนอุ่น/ลดความสว่างด้านนอก)

2) เฝ้าระวัง (Monitoring/Trending)

• สำรวจรายเดือน/ฤดูกาลฝน: แนวโคน–คาคบ–ทางเดินท่องเที่ยว, ระบุตำแหน่งจอมปลวก
• ตั้งจุดสังเกต (marker) เพื่อเทียบความยาว–ความถี่ขบวน
• บันทึกแนวโน้ม (trend): ฝน–ความชื้น–กิจกรรมขบวน–ตำแหน่งรัง

3) ควบคุม (Control) — ใช้เท่าที่จำเป็น

• ย้าย/ลดขนาดจอมปลวก ที่กระทบความปลอดภัยการใช้งาน (โดยผู้เชี่ยวชาญ, หลีกเลี่ยงฤดูฝน)
• แนวกันผ่านเฉพาะจุดวิกฤต: ซีล–ทาน้ำยาที่แนวขบวนตัดเข้าพื้นที่อับเสี่ยง
• เหยื่อ/สารเคมี: ใช้เฉพาะเมื่อมีผลต่อสุขอนามัย/ความปลอดภัย (ครัว–คลังอาหาร–พื้นที่สาธารณะ) และต้องดำเนินการตาม GMP/HACCP/ISO

หลักคิด: Hospitalitermes มีบทบาทนิเวศ—เน้น ปรับสิ่งแวดล้อม & เปลี่ยนเส้นทาง มากกว่าการกำจัดหนักมือ

เปรียบเทียบช่วย ID หน้างาน

• Hospitalitermes: ทหารงวง (nasus), กินไลเคน/สาหร่าย, เดินเป็นขบวนกลางแจ้ง, จอมปลวกบนพื้น
• Coptotermes: ปลวกใต้ดินทำลายไม้หลัก, อุโมงค์โคลน/ฉาบดิน, อาณานิคมใหญ่
• Microcerotermes/Termes: ฉาบดินบนผิวไม้, ทหารหัวเหลี่ยม (บางชนิดมีโหนก)

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ ปลวกฮอสพิทาลิเทอร์เมส (Hospitalitermes hospitalis) — พร้อมคำตอบสั้น ใช้ได้จริง

คำถามที่ 1 ขบวนปลวกยาว ๆ ที่เดินบนพื้น/ต้นไม้ “อันตรายกับบ้านไหม” หรือเป็นชนิดกินไลเคน?

โดยมากคือ Hospitalitermes ซึ่งเป็นปลวก กินไลเคน/สาหร่ายบนเปลือกไม้ ไม่ได้เจาะโครงสร้างไม้เหมือน Coptotermes
สรุปความเสี่ยง:

• ในธรรมชาติ/สวน: ส่วนใหญ่เป็นแค่ความรำคาญ
• ใกล้อาคาร: อาจมีคราบ/ปนเปื้อนในโซนใช้งาน แต่ ไม่ใช่ตัวทำลายโครงสร้างหลัก

คำถามที่ 2 เห็นขบวนปลวกจะเข้าบ้าน “ควรทำยังไงทันที” ใช้สเปรย์ฉีดเลยดีไหม?

ขั้นตอนเร็ว (ไม่ทำร้ายระบบนิเวศ):

1. กั้นทาง: ปิดช่องว่างใต้ประตู/ขอบประตู–หน้าต่าง, อุดซิลิโคนรอยต่อที่ตัดผ่านเข้าบ้าน
2. ทำความสะอาดเส้นทางล่อ: ขัด/เช็ดไลเคนบนราวไม้–ผนังนอกอาคารบริเวณนั้น
3. ลดแสงล่อ: หรี่ไฟนอกอาคารช่วงค่ำในฤดูฝน
4. ภายในอาคาร: ใช้เครื่องดูดฝุ่นเก็บตัวแมลง แล้วปิดผนึกถุงทิ้ง

ไม่แนะนำให้ “พ่นสเปรย์ทั่วพื้นที่” เพราะแค่กระจายขบวนและเพิ่มสารตกค้าง; ใช้สารเคมีเฉพาะจุดวิกฤต (ครัว/คลังอาหาร) และให้ผู้เชี่ยวชาญดำเนินการตามมาตรฐาน GMP/HACCP

คำถามที่ 3 แยก Hospitalitermes กับปลวกทำลายไม้ (Coptotermes) ให้ไวใน 1 นาที ดูตรงไหน?

• ทหาร: Hospitalitermes = หัวกลมมี “งวง (nasus)” พ่นของเหลวเหนียว / Coptotermes = กรามใหญ่ ไม่มีงวง
• พฤติกรรมหาอาหาร: Hospitalitermes = เดินขบวนกลางแจ้ง บนพื้น/ลำต้นไม้ / Coptotermes = ทำท่อโคลน เลื้อยจากดินสู่โครงสร้าง
• อาหารหลัก: Hospitalitermes = ไลเคน/รา/สาหร่ายบนเปลือกไม้ / Coptotermes = ไม้–วัสดุเซลลูโลสในอาคาร
• สัญญาณความเสียหาย: Hospitalitermes มัก ไม่ทิ้งโพรงในคาน–วงกบ / Coptotermes ทิ้ง ท่อโคลน–ไม้เสียงโปร่ง–ผิวไม้ฉาบดิน

ถ้าเจอ “ท่อโคลน + ไม้โปร่ง” ให้จัดการแบบปลวกใต้ดิน (เหยื่อ/แนวคันดิน + คุมความชื้น) แต่ถ้าเป็น “ขบวนกลางแจ้งบนต้นไม้” ให้เน้น ปรับสิ่งแวดล้อม–ปิดช่องทาง ตาม IPM เชิงนิเวศเป็นหลัก