หมายเหตุวิชาการ: ปลวกจัดอยู่ใน Order: Blattodea และมีการเจริญแบบ ไม่สมบูรณ์ (incomplete metamorphosis) = ไข่ → ตัวอ่อน (nymph) → วรรณะ (งาน/ทหาร/สืบพันธุ์) (ไม่ใช่ complete metamorphosis)

Quick ID: แยกให้ไวว่าเป็น Ancistrotermes

• หนวด: ลูกปัด (moniliform)
• ปีก (วรรณะสืบพันธุ์): บางใส (membrane)
• ปาก: กัดกิน (chewing) — กรามยาวโค้ง
• ขา: ขาเดิน (walking leg)
• ลักษณะเด่น: หัวทรง กลม, ลำตัวเล็ก, เคยถูกจัดใน Microtermes แต่ แยกออก เพราะมี งาน/ทหาร “สองรูปแบบ” (dimorphic)
• ร่องรอยภาคสนาม: อุโมงค์ดิน/ฉาบดินบนผิวไม้, ชิ้นส่วนคอมบ์เชื้อราในรัง, ไม้ภายนอก “เสียงโปร่ง” เมื่อเคาะ

วงจรชีวิต & ระบบวรรณะ (เจาะบทบาท 4 แบบ)

• งานหลัก (Major worker): ศีรษะ/ลำตัวใหญ่กว่า แข็งแรง ออกหาอาหาร สร้าง/ซ่อมรัง เคลื่อนย้ายวัสดุ–เชื้อรา
• งานรอง (Minor worker): เล็กกว่า ดูแลตัวอ่อน–ราชัน/ราชินี ทำงานในรังเป็นหลัก
• ทหารรอง (Minor soldier): เคลื่อนไหวว่องไว คุ้มกัน/ติดตามงานหลัก ตามเส้นทางหาอาหาร
• ทหารหลัก (Major soldier): ตัวใหญ่กว่า ประจำการในรัง ป้องกันห้องเพาะเห็ดและราชินี
• สืบพันธุ์ (Alate/King/Queen): ออกบินจับคู่ในอากาศชื้น ตั้งอาณานิคมใหม่

นิเวศวิทยา–อาหาร–ที่อยู่อาศัย

• อาหาร: ไม้/กิ่ง/เศษไม้ ซากพืช และ เชื้อราที่เพาะเลี้ยง ในรัง (fungus garden)
• รัง: ใต้ดิน (subterranean) ปรับรูปทรงตามสภาพดิน มีจุดเพาะเห็ดเป็น “คอมบ์”
• ถิ่นอาศัย: ป่าโปร่ง–ป่าดิบชื้น–ป่าดิบแล้ง รวมถึง พื้นที่เกษตร/ชุมชนชนบท ที่มีไม้กลางแจ้ง
• การกระจาย: ปากีสถาน → เอเชียตะวันออกเฉียงใต้; ไทยหลายภาค (มักไม่เด่นในภาคกลาง)

ทำไม Ancistrotermes “อันตรายเงียบ”

1. ทีมเวิร์ก 4 วรรณะ = ประสิทธิภาพหาอาหาร–ซ่อมรังสูง
2. เพาะเห็ดในรัง ช่วยย่อยเซลลูโลส ยืดชีวิตอาณานิคม และฟื้นตัวเร็ว
3. ทางดินลับตา ทำงานหลังฉาบดิน/ใต้พื้นดิน กว่าจะพบความเสียหายมัก “ลึกและกว้าง”

สัญญาณเตือน (Checklist ตรวจเร็ว)

• เส้นทาง/อุโมงค์ดินจากพื้นสู่โครงไม้ภายนอก
• ฉาบดินบาง ๆ บนคาน/วงกบ/ราวระเบียง
• ไม้ เสียงโปร่ง/กรอบยุบ เมื่อเคาะ
• เจอเศษปีกแมลงปีกใสหลังฝน (ฤดูสืบพันธุ์บิน)
• เปิดโพรงรังพบ คอมบ์เชื้อรา (fungus garden)

IPM Action Plan: ป้องกัน–เฝ้าระวัง–ควบคุม (ทำตามได้จริง)

1) ป้องกัน (Exclusion/Proofing/Housekeeping)

• ตัดจุดสัมผัสดิน–โครงไม้: ยกฐาน, ซ่อมรอยแตกคอนกรีต, ซีลรอยต่อพื้น–ผนัง/ท่อ
• ลดความชื้น: ซ่อมท่อรั่ว, ระบายอากาศใต้พื้น, ยกของพ้นพื้น ≥15 ซม.
• จัดเก็บวัสดุเซลลูโลส: พาเลต/ลังไม้ ห้ามชิดผนัง/พื้น ใช้ชั้นเหล็ก–เว้นระยะ
• เลือกวัสดุ: ไม้ผ่านน้ำยาป้องกัน/เคลือบผิวสำหรับงานภายนอก

2) เฝ้าระวัง (Monitoring/Trending/Threshold)

• สถานีตรวจรอบอาคาร ทุก 3–5 ม. ในโซนเสี่ยง + จุดตรวจถาวร (วงกบ/พื้นไม้/ใต้ถุน)
• บันทึกแนวโน้ม รายเดือน/ไตรมาส: จุดพบ–ความชื้น–ฤดูกาล
• เกณฑ์ตอบสนอง: พบฉาบดิน/ทางดิน/ไม้โปร่ง = เข้าสู่ขั้นควบคุมทันที

3) ควบคุม (Control)

• ระบบเหยื่อ (IGR baiting): ตั้งรอบอาคาร/แนวทางเดินเพื่อให้สารออกฤทธิ์ แพร่กลับรัง (เหมาะกับพื้นที่อยู่อาศัย/โรงงานที่ต้องลดสารตกค้าง)
• แนวคันดินเคมี (Soil/Perimeter treatment): รอบฐานราก/โพรงดิน—ทำโดยผู้เชี่ยวชาญ พร้อมบันทึกสาร/ความปลอดภัย
• ฉีดอุดจุด (Spot treatment): โครงสร้างเสียหายเฉพาะจุด ควบคู่ มาตรการป้องกัน–เฝ้าระวัง
• ติดตามผล: ตรวจซ้ำ 2–4 สัปดาห์แรก แล้ว รายเดือน/ไตรมาส จนกิจกรรมยุติ

ความปลอดภัย: ปฏิบัติตามฉลาก–กฎหมาย และมาตรฐานสถานประกอบการ (GMP/HACCP/ISO) ทุกครั้ง

เปรียบเทียบสั้น ๆ (ช่วย ID หน้างาน)

• Ancistrotermes → งาน/ทหาร “สองรูปแบบ” (dimorphic), เพาะเห็ดในรัง, หัวกลม กรามยาวโค้ง
• Microtermes → งานสองรูปแบบเช่นกัน แต่ ทหารแบบเดียว (monomorphic)
• Coptotermes → ปลวกใต้ดินทำลายไม้หลัก อุโมงค์โคลนเด่น อาณานิคมใหญ่

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ ปลวกแอนซิสโตรเทอร์เมส (Ancistrotermes pakistanicus) — พร้อมคำตอบสั้น กระชับ ใช้ได้จริง

คำถามที่ 1 Ancistrotermes ต่างจากปลวกคอปโตเทอร์เมส (Coptotermes) ยังไง และดูหน้างานให้รู้ใน 1 นาที?

สรุปต่าง:

• โครงวรรณะ: Ancistrotermes มี งาน 2 แบบ + ทหาร 2 แบบ (dimorphic) ขณะ Coptotermes ทหารแบบเดียว
• ชีววิทยา: Ancistrotermes เป็น “ปลวกเพาะเห็ด” มี fungus garden ในรัง; Coptotermes ไม่เพาะเห็ด
• ลักษณะกิน: Ancistrotermes ชอบ งานไม้กลางแจ้ง/โครงไม้ชื้น กัดใต้ ฉาบดินบาง; Coptotermes สร้าง ท่อโคลนหนา ขึ้นอาคาร หาอาหารลึกถึงโครงสร้างหลัก

คำถามที่ 2 เหยื่อกำจัดปลวก (Termite Bait) ใช้กับ Ancistrotermes ได้ผลไหม? กี่สัปดาห์เห็นผล และวางตรงไหนจึงเข้ากินไว?

ได้ผล โดยเฉพาะชนิดออกฤทธิ์ชะลอการเจริญ (IGR) เพราะปลวกงานจะ ป้อนกันทั้งคอลนี รวมถึงตัวอ่อน/ราชา–ราชินี
กรอบเวลาโดยทั่วไป: เริ่มเข้ากินภายใน 1–3 สัปดาห์; แนวโน้มกิจกรรมลดลงชัดที่ 4–8 สัปดาห์ (ขึ้นกับขนาดคอลนี/ความชื้น/คุณภาพสถานี)
วางให้โดนเร็ว:

• วาง ชิดเส้นทางฉาบดิน/จุดชื้น รอบโครงไม้กลางแจ้ง (รั้ว ศาลา วงกบนอก) ทุก 3–5 เมตร
• ใช้ เหยื่อเนื้อชื้น และ พรมน้ำสะอาดเล็กน้อย รักษาความชื้นของสถานี
• ห้าม ใช้สเปรย์ไล่แมลงก่อนวางเหยื่อ (ปลวกจะเลี่ยงทาง)
• ตรวจ–เติมเหยื่อ ทุก 2–4 สัปดาห์ จนกิจกรรมหายต่อเนื่อง

คำถามที่ 3 เจอ “ฉาบดินบนไม้ภายนอก” ต้องทำยังไงทันที และกันยาวแบบ IPM อย่างไรไม่ให้กลับมา?

ทำทันที (30 นาทีแรก):

1. ถ่ายรูป/ปักหมุด จุดพบ (กันลืมแนวทางเดิน)
2. แงะฉาบดินเล็กน้อย เพื่อยืนยันการเคลื่อนไหว แต่ อย่ารื้อหมด — คงทางไว้เพื่อนำทางเข้ากินเหยื่อ
3. ติดตั้ง สถานีเหยื่อ ชิดแนวทางเดิน + พรมน้ำคุมความชื้น
4. งดสเปรย์ พื้นที่กว้าง เพื่อไม่ให้คอลนีกระจายหนี

• ความชื้น: ซ่อมรั่ว ระบายน้ำดี ใต้พื้น/ใต้ระเบียงต้องแห้ง
• โครงสร้าง: เว้นระยะ ไม้–ดิน ≥15 ซม. ซีลรอยต่อพื้น–ผนัง/ท่อ
• วัสดุ: ใช้ไม้ภายนอกที่ อาบ/เคลือบสารป้องกัน; พาเลต/ลังไม้ ไม่ชิดผนัง–พื้น
• เฝ้าระวัง: ตรวจจุดเดิม ทุก 2–6 สัปดาห์ช่วงฝน และรายไตรมาสในหน้าแล้ง พร้อมบันทึกภาพ–ตำแหน่ง
• ทางเลือกเสริม: หากพบหลายจุดหรือใกล้โครงสร้างหลัก ให้ผู้เชี่ยวชาญทำ แนวสารใต้ดิน (perimeter/soil treatment) ร่วมกับเหยื่อ เพื่อ ตัดคอลนีที่ต้นเหตุ