ปลวกน้ำนอง (Hospitalitermes ataramensis) — ปลวกเดินขบวน กินไลเคน งวงพ่น + แผน IPM ในพื้นที่ป่า–ชุมชน
ปลวกน้ำนอง (Hospitalitermes ataramensis) — “ปลวกเดินขบวน กินไลเคน” โหงวเฮ้งงวง (nasus) + แผนจัดการในพื้นที่ป่า–ชุมชน
สรุปสั้น: Hospitalitermes คือปลวก “กินไลเคน/รา/สาหร่ายบนผิวต้นไม้” (lichen-feeding termite) มีทหาร “งวงพ่น” (nasute) ศีรษะกลมสีน้ำตาลแดง อกปล้องแรกคล้ายอานม้า ขายาว ออกหาอาหารกลางแจ้งแบบ เดินเป็นขบวนยาว บนพื้น/ลำต้นไม้ สร้างรัง “คาร์ตอนเนสท์” (carton nest) ขนาดเล็กตามโคน/บนต้นไม้ พบบ่อยในป่าฝนเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมไทย
หมายเหตุวิชาการ: ปลวกมี การเจริญแบบไม่สมบูรณ์ (incomplete metamorphosis) = ไข่ → ตัวอ่อน (nymph) → วรรณะ (งาน/ทหาร/สืบพันธุ์) ไม่ใช่ complete metamorphosis
Quick ID: แยกให้ไวว่าเป็น Hospitalitermes
- ทหาร (nasute soldier): ศีรษะกลม สีน้ำตาลแดง, กรามลดรูปกลายเป็น งวง (nasus) ใช้พ่นของเหลวเหนียวป้องกัน
- ลำตัว: ~3 มม., ลำตัวสีน้ำตาลเข้มเกือบดำ, ขายาว, อกปล้องแรกคล้ายอานม้า (pronotum saddle-shaped)
- หนวด: ลูกปัด (moniliform), ปีกบางใส ในวรรณะสืบพันธุ์
- พฤติกรรมเด่น: เดินขบวน (processional foraging) กลางแจ้งเป็นแถวยาวบนพื้น/กิ่ง/ลำต้น
นิเวศวิทยา–อาหาร–รัง
- อาหาร: ไลเคน/รา/สาหร่ายที่เกาะผิวต้นไม้, เศษไม้ ใบไม้ผุ (detritus)
- รัง: คาร์ตอนเนสท์ สร้างจากดินผสมเศษอินทรียวัตถุ รูปทรง–ขนาดแปรผัน ตั้งบนพื้น/โคน/คาคบ/โพรงต้นไม้
- ถิ่นอาศัย: ป่าฝนเขตร้อน-ขอบชุมชนที่ติดแนวป่า, พบทั่วไปในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
วงจรชีวิต & ระบบวรรณะ
- ไข่ → ตัวอ่อน (nymph) → งาน/ทหาร/สืบพันธุ์บิน
- งาน (worker): หาอาหาร สร้าง-ซ่อมรัง เลี้ยงตัวอ่อน–ทหาร–ราชินี
- ทหาร (nasute soldier): พ่นสารเหนียวจาก งวง ขับไล่ศัตรู
- สืบพันธุ์ (alate): บินจับคู่เมื่อสภาพอากาศชื้น
ความเสี่ยง/ผลกระทบที่เกี่ยวข้องกับคน
โดยธรรมชาติ ไม่ใช่ตัวโจมตีโครงสร้างไม้หนัก เทียบกับ Coptotermes แต่:
- ขบวนกลางแจ้งจำนวนมาก อาจสร้างความรำคาญในแปลงเกษตร/สวน/รีสอร์ตชายป่า
- คาร์ตอนเนสท์ ใกล้อาคาร–เสาไม้–รั้ว อาจเป็น “ฐานปฏิบัติการ” ให้แมลงอื่นหรือเกิดปนเปื้อนในเขตเก็บวัตถุดิบ
- ในพื้นที่อนุรักษ์มีบทบาท ย่อยสลายอินทรียวัตถุ–รีไซเคิลธาตุอาหาร
สัญญาณเตือน (Checklist ตรวจเร็ว)
- เห็น ขบวนปลวกยาว เดินบนพื้น/เปลือกไม้ในช่วงค่ำหรืออากาศชื้น
- พบ คาร์ตอนเนสท์ สีเข้มเล็ก ๆ ตามโคน/โพรง/คาคบต้นไม้ใกล้อาคาร
- คราบเส้นทางอินทรียวัตถุบาง ๆ บนผิวลำต้น/โครงไม้กลางแจ้ง
IPM Action Plan: ป้องกัน–เฝ้าระวัง–ควบคุม (เชิงนิเวศ & รับผิดชอบ)
เป้าหมายคือ “ลดการปะทะกับคน–ทรัพย์สิน” โดย เคารพระบบนิเวศ ของพื้นที่ขอบป่า
1) ป้องกัน (Prevention)
- บริหารพืชพรรณแนวอาคาร: ตัดกิ่ง/พุ่มที่ชิดผนัง, เว้นช่องว่างอากาศถ่ายเท
- จัดการอินทรียวัตถุ: กวาดไลเคน/ใบไม้หนาแน่นตรงจุดใช้งาน (ทางเดิน/เฉลียง)
- ซีลช่องทาง: อุดรอยต่อพื้น-ผนัง/ท่อ/สายไฟที่เชื่อมภายนอก
- แสงไฟกลางคืน: ลดการล่อแมลงบิน (ใช้โทนอุ่น/ลดความสว่างบริเวณชายป่า)
2) เฝ้าระวัง (Monitoring)
- สำรวจรายเดือน/ไตรมาส แนวโคน–คาคบ–แนวรั้ว–ศาลาไม้
- บันทึกแนวโน้ม (trend): ฤดูกาลฝน–ความชื้น–เส้นทางขบวน–จุดทำรัง
- ตั้งจุดสังเกตคงที่ (marker) บนต้นไม้เพื่อเทียบกิจกรรม
3) ควบคุม (Control) — ใช้อย่างพอเหมาะ
- รื้อ/ย้ายคาร์ตอนเนสท์ ที่ใกล้พื้นที่ใช้งานของคน โดยหลีกเลี่ยงฤดูฝนและปกป้องต้นไม้
- แนวกันผ่านจุดวิกฤต: ทาน้ำยา/ซีลรอยต่อเฉพาะจุดที่ขบวนตัดผ่านเข้าอาคาร
- เหยื่อ IGR/สเปกเคมี: ใช้เฉพาะกรณีมีความเสี่ยงต่อความปลอดภัย/สุขอนามัย (โรงแรม/ครัว/โกดัง) และให้ผู้เชี่ยวชาญดำเนินการ พร้อมบันทึกความปลอดภัยตาม GMP/HACCP/ISO
FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ ปลวกน้ำนอง (Hospitalitermes ataramensis) — พร้อมคำตอบใช้งานได้จริง
คำถามที่ 1 “ปลวกเดินเป็นขบวนยาว” คืออะไร อันตรายต่อบ้านไหม?
ปลวกที่เห็นเดินเป็นแถวยาวบนพื้น/ลำต้นไม้ มักเป็น Hospitalitermes (ปลวกกินไลเคน–รา–สาหร่าย) ไม่ใช่ปลวกใต้ดินที่เจาะโครงสร้างไม้แบบ Coptotermes โดยตรง จึง ไม่ใช่ตัวการหลักทำบ้านพัง แต่ถ้าเส้นทางขบวน ตัดผ่านเข้าอาคาร/ครัว/โกดัง อาจสร้างปัญหาเรื่องสุขอนามัยและความรำคาญได้ ควร:
- ปิดทางเข้า: ซีลรอยต่อพื้น–ผนัง/ช่องท่อ–สายไฟ
- ตัดกิ่ง–พุ่มชิดผนัง ลดสะพานเชื่อมจากต้นไม้สู่ตัวบ้าน
- ลดแสงล่อแมลงช่วงกลางคืนบริเวณชายป่า
คำถามที่ 2 “คาร์ตอนเนสท์” (carton nest) คืออะไร เจอที่โคน/โพรงต้นไม้ใกล้บ้านควรทำไง?
คาร์ตอนเนสท์คือ รังสีเข้มขนาดเล็ก ทำจากดินผสมอินทรียวัตถุ มักเกาะ โคน–คาคบ–โพรงต้นไม้ ใกล้แนวป่า หากอยู่ห่างโครงสร้างและไม่รบกวนคน ปล่อยไว้ได้ (มีบทบาทย่อยสลายอินทรียวัตถุ) แต่ถ้า ชิดอาคาร/ทางเข้า–ทางเดิน ให้จัดการแบบนิเวศ:
- รื้อ/ย้ายรังอย่างระมัดระวัง (หลีกเลี่ยงฤดูฝน)
- ทำความสะอาดอินทรียวัตถุหนาแน่นรอบจุดใช้งาน
- ทา/ซีลแนววิกฤต (วงกบ–รอยต่อพื้น) เพื่อกันเส้นทางซ้ำ
คำถามที่ 3 เห็น “ขบวนปลวกยาวเข้าบ้านตอนค่ำ” จัดการเร่งด่วนยังไงให้ได้ผลและปลอดภัย?
โฟกัส กันผ่าน + จัดสภาพแวดล้อม ก่อนใช้สาร:
- ภายใน 24 ชม.: ทำความสะอาดเส้นทาง, ปิดรอยต่อ/ช่องท่อ, จัดระเบียบของชิดพื้น–ผนัง
- ภายใน 7 วัน: ตั้งจุดเฝ้าระวัง (marker) ที่โคน–คาคบ–แนวรั้ว, บันทึกเวลา/ทิศทางขบวน, ตัดแต่งพืชพรรณชิดผนัง
- หากยังตัดผ่านเขตสำคัญ (ครัว/โกดังอาหาร/รีสอร์ต): ให้ผู้เชี่ยวชาญประเมิน แนวกั้นเฉพาะจุด หรือ เหยื่อ IGR แบบจำกัดพื้นที่ พร้อมบันทึกตามมาตรฐาน GMP/HACCP/ISO
