Quick Facts (สรุปรู้ทันใน 60 วินาที)

• ชื่อสามัญ: Macrotermes (ปลวกมาโครเทอร์เมส)
• ชื่อวิทยาศาสตร์: Macrotermes gilvus | วงศ์: Termitidae | อันดับ: Blattodea
• สัณฐานเด่น: หนวด ลูกปัด (moniliform), ปีก บางใส (membrane), ปาก กัดกิน (chewing), ขา ขาเดิน (walking leg)
• ขนาดตัวทหาร: ราว ~5 มม. หัวใหญ่สีน้ำตาลเข้มอมส้ม กรามแข็งแรง pronotum กว้างแผ่ มองเป็นแผ่น
• ตัวตน: ปลวกสร้าง จอมปลวก (เนินดิน) ขนาดกลาง–ใหญ่ สูงได้ ถึง ~2 เมตร และเป็น ปลวกเพาะเลี้ยงเชื้อรา (fungus-growing termite) มี “สวนเห็ด (fungus garden)” ในรัง

ลักษณะสัณฐานวิทยา (Morphology Highlights)

• หัวทหารใหญ่ กรามทรงพลัง งับป้องกันรังได้ดี
• อกปล้องแรก (pronotum) แผ่กว้างขอบมน ขาเรียวยาว เคลื่อนที่คล่อง
• สีเด่น: หัวน้ำตาลเข้มอมส้ม อก–ท้องน้ำตาลอ่อน

วงจรชีวิต (แบบไม่สมบูรณ์ – Incomplete Metamorphosis)

ปลวกพัฒนา แบบไม่สมบูรณ์: ไข่ → ตัวอ่อน/นิมฟ์ → ตัวเต็มวัย

ระบบวรรณะ:

• งาน (worker): หา/เก็บอาหาร สร้าง–ซ่อมรัง ป้อนอาหารทั้งคอลนี
• ทหาร (soldier): หัวใหญ่ กรามโต ป้องกันรัง (กินเองไม่ได้ ต้องให้มดงานป้อน)
• สืบพันธุ์ (ราชา–ราชินี): ผสมพันธุ์ตลอดชีวิต —ในธรรมชาติสกุลนี้ มักพบราชินีหลายตัวในห้องเดียว ได้

แหล่งอาศัย–อาหาร–พฤติกรรมที่ทำให้ “น่ากังวล”

• จอมปลวก (mound-building): เนินดินบนพื้น เห็นชัดในสนาม สวน พื้นที่โล่ง เกษตร
• เพาะเลี้ยงเชื้อราในรัง (fungus garden): ช่วยย่อยเซลลูโลส เร่งการได้พลังงาน ทำให้ หาอาหาร—ขยายคอลนีไว
• อาหาร: เนื้อไม้–เปลือกไม้–เศษซากพืช รวมถึงเชื้อราที่เพาะไว้
• รูปแบบทำลาย: มัก พอกดินเป็นแผ่นบาง เคลือบผิวไม้ แล้วกัด กินจากผิวเข้าไปเป็น “หน้ากว้าง” ตามแนวขวางเสี้ยน ทำให้โครงสร้าง อ่อนแรงเร็ว
• พื้นที่เสี่ยง: งานไม้กลางแจ้ง รั้ว ศาลา วงกบ/บัวนอกอาคาร แปลงเกษตรและกองไม้
• อาณาเขต: พบกว้างในอาเซียน—ไทย มาเลเซีย สิงคโปร์ อินโดนีเซีย เมียนมาร์ กัมพูชา เวียดนาม ฟิลิปปินส์
• นิสัยป้องกันดุ: พบสกุลอื่นจะเข้าปะทะทันที ปกป้องรังแข็งขัน

สัญญาณเตือนเฉพาะของ Macrotermes

• จอมปลวก/เนินดิน โผล่ใหม่หรือขยายตัวเร็ว
• ดินพอกเป็นแผ่นบาง เคลือบผิวไม้/เสาไม้/รั้ว
• ไม้ผิวเรียบกลายเป็น ผิวกร่อนกว้าง ๆ เคาะแล้ว เสียงโปร่ง
• ขุยไม้ + ดินปน ใต้บัวนอกอาคาร/แนวรั้ว

แผนจัดการแบบ IPM (Integrated Pest Management)

1) ป้องกันก่อนระบาด (Prevention)

• บริหารความชื้นรอบอาคาร: ระบายน้ำดี ไม่มีน้ำขังตามฐานราก/สนาม
• จัดผังสวน: อย่าวาง/กอง ท่อนไม้ ตอไม้ เศษไม้ ชิดผนังหรือฐานอาคาร
• ปกป้องงานไม้กลางแจ้ง: ซีล–ทา/อาบบอเรต (borate) เคลือบผิวก่อนใช้งาน
• เว้นร่อง–ยกพื้นไม้: ไม่ให้สัมผัสดินโดยตรง

2) เมื่อพบร่องรอยหรือจอมปลวก

• Spot treatment: เจาะ–อัดสารลง จอมปลวก/ทางเดิน/ดินพอก ที่ยังแอคทีฟ
• แนวกั้นดิน (soil treatment): ทำแนวสารใต้ดินรอบฐานอาคาร เพื่อตัดเส้นทางคมนาคม
• ระบบเหยื่อปลวก (baiting): ติดตั้งรอบแนวอาคาร/จุดสัญจร ช่วย ลดคอลนีจากต้นเหตุ
• ถอน–เปลี่ยนไม้เสียหายหนัก: แล้ว ซีล–ทาบอเรต ก่อนติดตั้งใหม่

3) เฝ้าระวังซ้ำ (Monitoring)

• ตรวจ ทุก 1–3 เดือน โดยเฉพาะฤดูฝน
• บันทึก พิกัดจอมปลวก–ดินพอก–ไม้เสียงโปร่ง พร้อมภาพเทียบแนวโน้ม
• เคสกระจายหลายจุด/ใกล้โครงสร้างหลัก ให้ผู้เชี่ยวชาญประเมิน บำบัดเชิงระบบ

เช็กลิสต์ 60 วินาที

• ระบายน้ำ/ลดชื้นรอบฐานรากเรียบร้อย
• ไม่มี กองไม้–ตอไม้ ชิดผนัง
• งานไม้กลางแจ้ง ซีล + บอเรต แล้ว
• ติดตั้ง เหยื่อ/แนวกั้นดิน ในโซนเสี่ยง
• นัดตรวจซ้ำ รายไตรมาส

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ ปลวกมาโครเทอร์เมส (Macrotermes gilvus) 

คำถามที่ 1 เจอ “จอมปลวก” ใกล้บ้าน/รั้ว ควรทุบเลยไหม หรือเลือก “เหยื่อ” vs “แนวกั้นดิน” อะไรดีกว่า?

สรุปเร็ว: อย่าทุบอย่างเดียว—คอลนีมักยังอยู่ใต้ดินและสร้างใหม่ได้ ควรจัดการแบบระบบ:

• แนวกั้นดิน (liquid soil treatment) เหมาะกดดัน “เส้นทางเข้าอาคาร” เร่งด่วน ทำแนวสารรอบฐานอาคารเพื่อตัดคมนาคมใต้ดินของปลวกใต้ดินอย่าง Macrotermes ควบคู่การแก้ชื้นและอุดรอยต่อโครงสร้าง, แนวทางนี้ได้รับการใช้กว้างขวางในงานควบคุมปลวกใต้ดินทั่วโลก
• ระบบเหยื่อ (baiting) เน้น “ลดคอลนีที่ต้นเหตุ” ด้วยสารยับยั้งการลอกคราบ (เช่น คลอร์ฟลูอะซูรอน) มีงานวิจัยภาคสนามยืนยันว่ากำจัด/กดคอลนี M. gilvus ได้ผล และเป็นแนวทางที่ได้รับการยอมรับเพิ่มขึ้นในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
• ทำไมจอมปลวกห้ามทุบอย่างเดียว? Macrotermes เป็นปลวกสร้างจอมและมี “สวนเชื้อรา” ในรังช่วยย่อยอาหาร จอมเป็นแค่ส่วนบนของระบบคอลนีขนาดใหญ่ การทุบจอมอย่างเดียวจึงไม่ยั่งยืน

เลือกอย่างไรให้เหมาะ: ถ้าเสี่ยงอาคาร → เริ่ม “แนวกั้นดิน” + แก้ชื้น; ถ้าจุดระบาดกว้าง/เข้าถึงยาก → เสริม “เหยื่อ” เพื่อลดคอลนีระยะยาว (ทำคู่กันได้ผลดี).

คำถามที่ 2 ทำไม “แมลงเม่าบินหลังฝนเข้าไฟ” บ่อย—ถ้าเจอปีกกองหน้าหน้าต่างต้องทำอะไรใน 24 ชม.?

เหตุผลทางชีววิทยา: ความชื้นหลังฝนกระตุ้นการ “สวอร์ม” (alate flight) ของปลวกเพื่อผสมพันธุ์และตั้งคอลนีใหม่ จึงเห็นบินเข้าไฟช่วงค่ำบ่อยในเขตร้อนชื้น

เช็กลิสต์ 24 ชม. (ทำทันที):

1. เก็บตัวอย่าง/ปีกใส่ถุงซิป + ถ่ายรูปพิกัดเวลา (เพื่อยืนยันชนิด/แนวทางเข้า)
   
2. ปิดแหล่งล่อ (หรี่ไฟ/ปิดม่านช่วงค่ำ) และเดินตรวจฐานราก–ผนัง–วงกบ หา “ดินพอก/ท่อดิน” หรือรอยชื้นผิดปกติ
3. นัดตรวจเชิงลึกแล้ววางแผน IPM: แก้ชื้น–อุดรอยต่อ–เลือก “เหยื่อ/แนวกั้นดิน” ตามความเสี่ยงพื้นที่.

คำถามที่ 3 งานไม้กลางแจ้ง (รั้ว ศาลา วงกบนอกอาคาร) ป้องกัน Macrotermes อย่างไรให้รอดยาว?

แก่นคิด: กลุ่ม Macrotermes กัดกินเป็น “หน้ากว้าง” จากผิวเข้าไป และชอบพื้นที่ชื้นรอบอาคาร ต้องปิด 3 ด่าน: ความชื้น–ผิวไม้–เส้นทางใต้ดิน

• ลดชื้น–จัดภูมิทัศน์: ระบายน้ำดี ไม่มีน้ำขังรอบฐานราก/สนาม และไม่กองตอไม้/ท่อนไม้ชิดผนัง (ลดจอมใหม่)
  
• ปกป้องผิวไม้: ซีลทุกด้าน + ใช้ บอเรต กับไม้แห้งในขั้นตอนก่อสร้าง/ซ่อม (บอเรตเป็นมาตรฐานงานไม้ใหม่เพื่อป้องกันปลวกและเชื้อราทำลายเนื้อไม้) โดยเฉพาะส่วนที่จะไม่โดนฝนโดยตรงเพื่อคงประสิทธิภาพสาร.
• กันทางใต้ดิน: ทำ แนวกั้นดิน รอบฐานอาคาร/เสารับน้ำหนัก และติดตามผลร่วมกับ สถานีเหยื่อ บริเวณแนวเดินปลวก (รอบรั้ว/แนวพุ่ม).

เกร็ดรู้ลึก: จอมของ M. gilvus มี “ห้องเชื้อรา (fungus comb)” และโครงสร้างซับซ้อน—การจัดการที่ได้ผลยั่งยืนจึงต้องเป็นแพ็กเกจ IPM (สิ่งแวดล้อม + เคมีอย่างพอเหมาะ + เหยื่อ + ติดตามผล) ไม่ใช่สเปรย์ครั้งคราว.