ออร์กาโนฟอสเฟตคืออะไร? (พร้อมตัวอย่างที่พบบ่อย)

กลุ่มสารกำจัดแมลงที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทของแมลง ใช้กว้างขวางในบ้านเรือน/สาธารณสุข/เกษตร ตัวอย่างที่พบ:

• ไดคลอร์วอส (DDVP/dichlorvos)
• มาลาไทออน (malathion)
• เทเมฟอส (temephos)
• คลอร์ไพริฟอส (chlorpyrifos)
• ไดอะซินอน (diazinon)

หมายเหตุ: ใช้เฉพาะผลิตภัณฑ์ที่ขึ้นทะเบียน อ่านฉลาก–ปฏิบัติตาม PPE ทุกครั้ง และหลีกเลี่ยงการฉีดพ่นพื้นที่สัมผัสอาหาร/เด็ก/สัตว์เลี้ยง

อาการพิษจากออร์กาโนฟอสเฟต (จัดระดับความรุนแรง)

• ไม่รุนแรง: อ่อนเพลีย ปวด/เวียนศีรษะ ตาพร่า น้ำลาย–เหงื่อมาก คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ท้องเสีย
• ปานกลาง: เดินไม่ไหว แน่นหน้าอก รูม่านตาหรี่ อาการกลุ่มบน รุนแรงขึ้น
• รุนแรงมาก: หมดสติ รูม่านตาหรี่มาก กล้ามเนื้อกระตุก น้ำมูกไหล หายใจขัด โคม่า และอาจเสียชีวิต

เห็นอาการปานกลางขึ้นไป โทรฉุกเฉิน/ไปโรงพยาบาลทันที พกฉลาก/ภาชนะผลิตภัณฑ์ไปด้วย

เช็กลิสต์ด่วนเมื่อเกิดเหตุ (3 สิ่งแรกที่ต้องทำ)

1. เก็บข้อมูล: ชื่อผู้ป่วย ปริมาณ/วิธี/เวลาที่ได้รับ สังเกตอาการ ประวัติยา–แอลกอฮอล์
2. ค้นหลักฐาน: ภาชนะ/ฉลาก/อุปกรณ์พ่น พื้นที่หกเลอะ เครื่องมือชำรุด
3. ประเมินกลิ่น–พื้นที่ปนเปื้อน: เพื่อคาดชนิดสาร เส้นทางสัมผัส และกันคนอื่นออกจากจุดเสี่ยง

ปฐมพยาบาลแยกตามทางสัมผัส

1) สัมผัสผิวหนัง

• ถอดเสื้อผ้าที่ปนเปื้อน ทันที
• ล้างผิวหนัง/เส้นผมด้วยน้ำและสบู่ปริมาณมาก ห้ามถูแรง
• ซับให้แห้ง ห่อหลวม ๆ ด้วยผ้าสะอาด
• หากผิวไหม้/ระคายเคืองมาก ห้ามทาครีม–แป้ง–ขี้ผึ้ง จนกว่าจะได้รับคำแนะนำแพทย์
• เสื้อผ้าที่ปนเปื้อนใส่ถุงแยกทิ้งใน “ขยะอันตราย” หรือซักแยก

2) เข้าตา

• ดึงหนังตา ล้างด้วยน้ำสะอาดต่อเนื่อง 15 นาที (ล้างผ่านตา ไม่ฉีดน้ำตรงเข้าดวงตา)
• ปิดตาด้วยผ้าสะอาด และ ไปพบแพทย์ทันที

3) สูดดม

• เคลื่อนย้ายผู้ป่วยออกสู่ที่อากาศถ่ายเท (อย่าให้ผู้ป่วยเดินเอง)
• ผู้ช่วยเหลือ ต้องมีอุปกรณ์ป้องกัน ก่อนเข้าพื้นที่ปนเปื้อน
• คลายเสื้อผ้า ทำร่างกายให้อบอุ่น สังเกตการหายใจ
• มีชัก: ป้องกันศีรษะกระแทก ตรวจทางหายใจ
• ไม่หายใจ/ผิดปกติ: ช่วยหายใจ และเรียกรถพยาบาล

4) เข้าปาก/กลืนกิน

• ถ้ายังไม่กลืน: บ้วนปากด้วยน้ำมาก ๆ แล้วดื่มนมหรือน้ำมาก ๆ
• หากกลืนแล้ว: ทำให้อาเจียนเฉพาะเมื่อ ฉลากแนะนำชัดเจนเท่านั้น
• ห้ามทำให้อาเจียน หากผู้ป่วยหมดสติ/มีชัก, สารเป็น กรด–ด่างกัดกร่อน, หรือเป็นผลิตภัณฑ์ EC/OL (เสี่ยงสำลักตัวทำละลายเข้าปอด)

DO & DON’T ที่สำคัญ

ทำ (DO)

• ใส่ PPE ครบ: ถุงมือกันสารเคมี หน้ากาก แว่นตา เสื้อคลุม
• เปิดระบายอากาศดีหลังพ่น ก่อนกลับเข้าใช้งานพื้นที่
• บันทึกเหตุ–เก็บฉลาก–แจ้งแพทย์ด้วย ชื่อสาร/สูตรตำรับ ที่เกี่ยวข้อง

ห้าม (DON’T)

• ไม่บีบ–ขยี้ตา ไม่ถูผิวแรง
• ไม่ทำให้อาเจียนตามอำเภอใจ (เสี่ยงสำลัก–ไหม้ปอด)
• ไม่ทิ้งสาร/น้ำล้างลงท่อสาธารณะ

ป้องกันไว้ก่อน: แนวทางลดความเสี่ยงหน้างาน

• อบรม + SOP ติดผนัง: วิธีผสม–พ่น–เก็บรักษา–กำจัดซากบรรจุภัณฑ์
• IPM มาก่อนสารเคมี: สุขาภิบาล (5ส.), กั้นทางเข้า, กับดัก–มอนิเตอร์ เพื่อลดการพ่นซ้ำ
• พื้นที่ทำงานปลอดภัย: มีจุดล้างฉุกเฉิน/ฝักบัวล้างตา, น้ำสะอาดพร้อมใช้
• คลังเก็บสาร: แยกประเภท มีพาเลต ยกสูง ระบายอากาศ鎖กุญแจ ป้ายเตือนชัดเจน
• เวรประจำวัน: ตรวจอุปกรณ์รั่ว/ชำรุดก่อนใช้งานทุกครั้ง

FAQ : — 3 คำถามยอดฮิต ของ ออร์กาโนฟอสเฟต: พิษเป็นยังไง แก้ยังไง ใช้พื้นที่เมื่อไรดี?

คำถามที่ 1 ออร์กาโนฟอสเฟตต่างจากคาร์บาเมตยังไงเวลาปฐมพยาบาล/ยาต้านพิษ?

• ทั้งคู่ “ยับยั้งเอนไซม์ AChE” → อาการคล้ายกัน: น้ำลาย–เหงื่อมาก รูม่านตาหรี่ หายใจติดขัด กล้ามเนื้อกระตุก
• ออร์กาโนฟอสเฟต (OP) จับเอนไซม์ได้แน่นกว่า (aging) → ต้องให้ อะโทรพีน แก้อาการ + แพทย์อาจให้ พราลิโดซิม (2-PAM) เร็ว เพื่อฟื้นเอนไซม์
• คาร์บาเมต จับกลับได้เองไวกว่า → มัก ไม่จำเป็นต้องใช้ 2-PAM
• หน้างานให้ทำตามฉลาก + พา ฉลาก/ภาชนะ ไป รพ. เสมอ อย่าให้ยาเองโดยไม่มีบุคลากรแพทย์กำกับ

คำถามที่ 2 กลืน/เผลอสูดไอสารมา “ทำให้อาเจียน กินนม หรือถ่านกัมมันต์” ดีไหม?

• ห้ามทำให้อาเจียนเอง โดยเฉพาะผู้ป่วยหมดสติ/ชัก หรือผลิตภัณฑ์ EC/OL (มีตัวทำละลาย) เสี่ยงสำลักเข้าปอด
• “นม” ไม่ใช่ ยาต้านพิษ—ดื่มได้เฉพาะเพื่อเจือจาง ถ้าฉลากแนะนำ และผู้ป่วยรู้สติ กลืนได้เอง
• ถ่านกัมมันต์ ใช้ได้ในบางกรณี เมื่อแพทย์สั่ง และผู้ป่วยรู้สติ
• ทำทันที: บ้วนปาก–ดื่มน้ำ, ถอดเสื้อผ้าปนเปื้อน, ออกสู่อากาศถ่ายเท แล้ว โทรฉุกเฉิน/ไป รพ. พร้อมฉลากผลิตภัณฑ์

คำถามที่ 3 พ่นเสร็จเมื่อไรกลับเข้าพื้นที่ได้? ทีมพ่นควรตรวจสุขภาพแบบไหน?

• ยึด REI (ระยะห้ามเข้า) บนฉลาก—หน้างานสาธารณสุขมัก 2–24 ชม. ขึ้นกับสูตร/ความเข้มข้น + เปิดระบายอากาศ ก่อนกลับเข้า
• ผู้ทำงานประจำกับ OP ควรมี ค่าพื้นฐานโคลีนเอสเทอเรส (ChE baseline) และ ตรวจติดตามตามรอบ (เช่น รายเดือน/ตามแนวปฏิบัติองค์กร)
• มีอาการ “เตือนภัย OP” (ปวดหัว เวียนหัว คลื่นไส้ น้ำลาย/เหงื่อมาก รูม่านตาหรี่ หายใจลำบาก) หยุดงานทันที อาบน้ำเปลี่ยนเสื้อผ้า และพบแพทย์
• ซักล้าง PPE/ชุดทำงานแยกจากผ้าอื่น ๆ เก็บสาร–อุปกรณ์ในที่ระบายอากาศ ล็อกกุญแจ ป้ายเตือนชัดเจน