แมลงบั่วข้าว (Rice Gall Midge) ตัวจิ๋วทุบผลผลิต: อาการทำลาย วงจรชีวิต และวิธีป้องกันที่ได้ผล
แมลงบั่วข้าว (Rice Gall Midge) ตัวจิ๋วที่ทำผลผลิตร่วง: รู้ทันชีววิทยา อาการทำลาย และวิธีป้องกันแบบได้ผล
สรุปสั้น: แมลงบั่ว Orseolia oryzae ศัตรูข้าวช่วงต้นฤดูฝน ทำให้ยอดข้าวกลายเป็น “หลอดหอม” ออกรวงไม่ได้ ผลผลิตลดฮวบ บทความนี้รวมชีววิทยา สัญญาณระบาด ช่วงเสี่ยง และแนวทางควบคุมทั้งเชิงเขตกรรมและสารกำจัด พร้อมทิปส์ตรวจแปลงแบบมืออาชีพ
ทำความรู้จัก “แมลงบั่ว” ให้ลึกกว่าที่เคย
ชื่อสามัญ: Rice gall midgeชื่อวิทยาศาสตร์: Orseolia oryzae (Wood-Mason)
อันดับ/วงศ์: Diptera / Cecidomyiidae
ขนาด: ตัวเต็มวัยยาวราว 3–4 มม. คล้ายยุง ขาเรียวยาว เพศเมียท้องสีส้มแดง เพศผู้เล็กกว่า
พฤติกรรมเด่น: ชอบเกาะใต้ใบกอข้าว และ “บินเข้าหาแสง” เพื่อผสมพันธุ์—จุดอ่อนที่ใช้วางแผนตรวจจับได้
วงจรชีวิต & “ช่วงแตกกอ” ทำไมเสี่ยงที่สุด
แมลงบั่วพัฒนาครบขั้น (Complete metamorphosis) และ “โจมตีเร็ว” ตั้งแต่ระยะกล้า/แตกกอ
| ระยะ | ระยะเวลาเฉลี่ย | ไฮไลต์การจัดการ |
|---|---|---|
| ไข่ | 3–4 วัน (ชื้นสัมพัทธ์สูง 80–90%) | เริ่มสุ่มตรวจตั้งแต่กล้าอายุ < 7 วัน |
| ตัวหนอน | ≈ 11 วัน (3 ระยะวัย) | มุดสู่กาบใบ/จุดเจริญ ทำยอดเป็น หลอดหอม |
| ดักแด้ | ≈ 6 วัน | เตรียมมาตรการลดแหล่งพักพืชอาศัย |
| ตัวเต็มวัย | 3–4 วัน | ช่วงบินเข้าหาแสง—ติดตามด้วยไฟล่อ/กับดักเหนียว |
สัญญาณระบาด: ต้นแคระ เตี้ย ลำต้นกลม เขียวเข้ม ยอดเสียหาย ออกรวงไม่ได้ ขาดรายได้หนักหากปล่อยข้ามช่วงแตกกอ
แหล่งอาหาร & พืชอาศัยที่ต้องจัดการ
พืชวงศ์หญ้า (Poaceae) ได้แก่ ข้าว ข้าวป่า หญ้าไซ หญ้าป้องเขียว/ป้องหิน หญ้าชนักการ หญ้าตีนติด ฯลฯ—คือ “ฐานทัพ” ให้บั่วขยายพันธุ์ก่อนเข้าทำลายนา
แมลงบั่วทำลายอย่างไร?
ตัวหนอนที่ฟักจากไข่ ไชลงซอกใบยอด-กาบใบ เข้าจุดเจริญ ทำให้ยอดกลายเป็น หลอดคล้ายต้นหอม (gall) เกิดภายใน ~1 สัปดาห์หลังเข้าทำลาย พืชเสียศูนย์ เจริญช้า ไม่ติดรวง โดยเฉพาะ หน้าฝน/เมฆมาก ระบาดหนัก
แผนควบคุมแบบ “ยั่งยืนและเห็นผล”
1) เขตกรรม–สุขาภิบาลแปลง (ทำทันที)
- กำจัดพืชอาศัย รอบคันนา/คูน้ำ: ข้าวป่า หญ้าข้าวนก หญ้าไซ หญ้าแดง หญ้าชนักการ หญ้านกสีชมพู ก่อนปักดำ/หว่าน
-
เริ่มสุ่มตรวจเร็ว ตั้งแต่กล้าอายุไม่เกิน 7 วัน—ใช้ไฟฉายส่องใต้ใบช่วงเย็น/ค่ำ + บันทึกพิกัดจุดพบ
2) สารกำจัด (ใช้เมื่อจำเป็นตามเกณฑ์ระบาด)
- ช่วงเตรียมแปลง/ต้นฤดู: หว่าน cartap hydrochloride + isoprocarb อัตรา ≈ ไร่ละ 5 กก.
- เมื่อต้นข้าวอายุ ≥ 1 เดือน และพบ “หลอดหอม” 3–5%: พ่น chlorpyrifos ลดความแรงการระบาด
หมายเหตุ: ปรับตามคำแนะนำวิชาการในพื้นที่ และให้ความสำคัญกับความปลอดภัยผู้ใช้/สิ่งแวดล้อมทุกครั้ง
เช็กลิสต์ “ภาคสนาม” สำหรับหัวหน้าชุดสำรวจ
- ปักจุดสุ่ม ซ้าย-กลาง-ขวา ของแปลง (อย่างน้อย 5 จุด/แปลง)
- เปิดกอ ตรวจยอดกลางมองหาหลอดหอม นับ % กอเสียหาย
- ตั้ง ไฟล่อ/กาวดักกลางคืน ติดตามตัวเต็มวัยบินเข้าไฟ
- บันทึกฝนตก/ชื้นสูง (ตัวเร่งระบาด) และแผงพืชอาศัยรอบแปลง
- หากเกินเกณฑ์ → ดำเนินมาตรการตามแผน 1–2 ทันที
ต้องการทีมช่วยออกแบบ “ระบบเฝ้าระวัง–ควบคุม”
Green Agroscience Co., Ltd. ให้คำปรึกษาเชิงวิชาการ
Tel: 081-421-8517, 081-905-6566, 02-377-2488, 02-377-9580, 02-375-1995, 02-374-7118-9
Email: customer-service@greenbestproduct.com
FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ แมลงบั่วข้าว (Rice Gall Midge)
คำถามที่ 1 “หลอดหอม” แยกจากหนอนเจาะลำต้น–โรคพืชยังไง (เช็กเร็วในแปลง)?
- หลอดหอมจากแมลงบั่ว: ยอดกลางพองทรง “ต้นหอม” กลม อวบน้ำ เขียวเข้ม ไม่เห็นรูเข้าทำลายชัด กอเตี้ย ไม่ออกรวง
- หนอนเจาะลำต้น (dead heart): ยอดกลางเหี่ยวเหลือง/น้ำตาล ดึงแล้วหลุดง่าย มักพบรูเจาะ/มูลผงในกาบใบ
- โรคใบหงิก/ไวรัส: ใบหงิกเป็นคลื่น/เหลืองกระจาย หลายใบทั้งกอ ไม่ได้พองเป็นก้อนเดียวที่ยอด
ทิป: เปิดกอกลางแปลง 5 จุด/แปลง ถ่ายรูปยอดกลางมุม 45° จะเห็น “ก้อนหลอด” ชัดกว่ามองจากบน
คำถามที่ 2 ระบาด “ช่วงไหน” มากสุด และควรพ่น/ลงมือเมื่อใดให้คุ้มที่สุด?
- หน้าฝน–อากาศชื้นสูง (RH 80–90%) + ระยะ กล้า–แตกกอ คือจังหวะพีก
- เกณฑ์เริ่มใช้สาร: เมื่อพบกอเป็น “หลอดหอม” ≥ 3–5% หรือมีตัวเต็มวัยเข้ากับดักไฟ/กาวอย่างต่อเนื่อง 2–3 คืน
- จังหวะพ่นที่เวิร์ก: ช่วง เย็น/เช้ามืด ลมสงบ ก่อนฝนถัดไป 12–24 ชม. และ พ่นให้ถึงกาบใบ–ยอดกลาง (จุดที่หนอนมุด)
- ควบคู่ ตัดพืชอาศัยรอบคันนา และ สำรวจซ้ำทุก 5–7 วัน หลังพ่น เพื่อปรับแผนทันที
คำถามที่ 3 มีวิธี “ไม่พึ่งสารเคมี” อะไรที่ลดการระบาดได้จริง?
- เขตกรรม: ไถตอซัง/เก็บเศษพืชหลังเก็บเกี่ยว, กำจัด ข้าวป่า–หญ้าวงศ์ Poaceae รอบคันนาอย่างน้อย 2 สัปดาห์ก่อนเพาะปลูก
- การจัดการน้ำ–แสง: จัดระดับน้ำไม่ให้แฉะต่อเนื่อง, ติด ไฟล่อแมลง ริมแปลงเพื่อดึง–ลดตัวเต็มวัยช่วงค่ำ
- กล้า/ย้ายปลูก: ตรวจกล้าอายุ <7 วัน ด้วยไฟฉายใต้ใบตอนเย็น แยกทำลายกอที่เริ่มพองยอด ก่อน ย้ายลงแปลง
- ชีวภัณฑ์/เชิงระบบ: ใช้กับดักกาวร่วมไฟล่อเพื่อติดตามเทรนด์, เน้น สำรวจ–บันทึก % หลอดหอม รายสัปดาห์ แล้วค่อยตัดสินใจเติมมาตรการเฉพาะจุด
