ระบุตัวให้ชัด: ลักษณะสัณฐานวิทยา

• หูใหญ่ จมูกแหลม ขนหลังน้ำตาลถึงดำ ท้องสีอ่อนกว่า
• ลำตัวยาวราว 10.5–15 ซม. หางยาว 12.8–18 ซม. (ยาวกว่าลำตัว) หางเรียบยาว
• ขาหลังมี แถบสีดำ (dark bar) ช่วยจำแนกจากหนูชนิดอื่นได้ดี

• ตัวเล็กกว่าหนูบ้าน/หนูนอรเวอย่างชัดเจน ว่องไวมาก โดยเฉพาะการกระโดดและปีนป่าย.

ชีววิทยา & วงจรชีวิต

• ผสมพันธุ์ได้ตลอดปี โดยเฉลี่ย ปีละ ~4 ครอก ครอกละ 6–11 ตัว
• ตั้งท้อง ~21–22 วัน → หย่านม 2–4 สัปดาห์ → โตเต็มวัย
• อายุเฉลี่ย 12–15 เดือน (พบสูงสุดได้ถึง 6 ปี)

• การเจริญเติบโตแบบเลี้ยงลูกด้วยนมทั่วไป (ไม่มีระยะดักแด้) แต่เพิ่มจำนวนรวดเร็วเมื่อแหล่งอาหารเอื้อ.

พฤติกรรมสำคัญที่ส่งผลต่อ “แผนควบคุม”

• ออกหากินกลางคืน (nocturnal)
• ปีนป่าย–ว่ายน้ำเก่ง, เคลื่อนที่เร็ว ไม่ค่อยขุดรู แต่ ทำรัง ในโพรง/โครงสร้างที่หลบซ่อน

• อาหารหลากหลาย: เมล็ดพืช ผลไม้ หญ้า แมลง ไส้เดือน รวมถึงเศษอาหารมนุษย์—จึงอยู่ร่วมชุมชนคนได้ดี.

แหล่งอาศัย & การกระจาย

• พบใน บ้านเรือน ยุ้งฉาง โรงเรือนเกษตร ไปจนถึง ป่า–ถ้ำ (ไม่เด่นในนาข้าวโดยตรง)
• กระจายกว้างใน เอเชียอาคเนย์ ออสเตรเลีย นิวซีแลนด์ และหมู่เกาะแปซิฟิก/โอเชียเนีย จนถึงฮาวาย

• จัดว่าเป็น หนูชุมชน คล้ายหนูท้องขาว (R. rattus) และหนูนอรเว (R. norvegicus).

โรคและความเสี่ยงต่อสุขภาพ

โรคสำคัญที่พบเชื่อมโยงกับหนูจี๊ด/หนูชุมชนได้แก่

• ไข้ฉี่หนู (Leptospirosis) – สัมผัสปัสสาวะ/น้ำดินปนเปื้อน
• Rat-bite fever – ถูกกัด/ข่วน
• LCMV – สัมผัสอุจจาระ ปัสสาวะ น้ำลาย

• Hantavirus, Q fever, และ โรคอาหารเป็นพิษ (เชื้อแบคทีเรียหลายชนิด) ผ่านการปนเปื้อนอาหาร–น้ำ

การเข้าใจเส้นทางแพร่เชื้อช่วยกำหนด จุดตัดตอน ในแผนสุขาภิบาลพื้นที่ได้อย่างแม่นยำ.

กลยุทธ์ควบคุมแบบ IPM (Integrated Rodent Management)

1) สุขาภิบาล & โครงสร้าง (ลดแรงจูงใจ–ตัดทางเข้า)

• 5ส.: สะสาง–สะดวก–สะอาด–สุขลักษณะ–สร้างนิสัย
• เก็บเศษอาหาร/ขยะอินทรีย์ปิดสนิท, ล้างพื้น/ท่อ ลดกลิ่นล่อ
• ซีลช่องโหว่ ≤ 0.6 ซม., ตะแกรง ½ นิ้วสแตนเลส, กันหนูที่ประตู สูง 50–60 ซม.
• ตัดแต่งวัชพืช/กองของรอบอาคาร ลดที่หลบซ่อน

2) เฝ้าระวัง & ทำแผนที่เส้นทางหนู

• บันทึกรอยทางเดิน คราบมัน มูล รูรัง จุดอาหาร–น้ำ
• ตั้ง จุดตรวจมาตรฐาน เพื่อติดตามเทรนด์ และปรับแผนอย่างเป็นระบบ

3) ดักจับเชิงกล & สถานีกลไก

• ใช้ สถานีกลไกดักจับแบบหลายตัว ในเส้นทางวิ่ง–ริมผนัง–ซอกมืด
• ตรวจถี่ช่วงแรก (รายวัน) ก่อนปรับลดตามดัชนีหนู

4) เหยื่อพิษ (ใช้เป็นลำดับท้าย–ตามกฎหมาย/มาตรฐานอาหาร)

• เลือกสารออกฤทธิ์ช้าแบบต้านการแข็งตัวของเลือด (ใช้อย่างรับผิดชอบ)
• บรรจุ ในสถานีเหยื่อที่ล็อกได้ ป้องกันเป้าหมายไม่ตั้งใจ

5) สื่อสาร & ฝึกทีม

• อบรมพนักงาน: การเก็บอาหาร, การปิดฝาถัง, การรายงานร่องรอย
• สื่อสารตารางบริการ–ผลติดตามให้ผู้บริหารเห็นภาพ

เคล็ดลับ: เพราะหนูจี๊ดว่องไวและปีนเก่ง ให้ โฟกัสจุดสูง (คาน/เพดาน/ชั้นวาง) ควบคู่พื้นราบเสมอ

เช็กลิสต์ติดตั้งในพื้นที่อาหาร/โรงงาน

• ช่องปิดรอบท่อ–สายไฟ อุดด้วยสตีลวูล+ซีลแลนต์
• ตะแกรงท่อระบาย/ชาฟท์ เป็นสแตนเลส ยึดแน่น
• สถานีดักจับทุก 8–12 เมตร ตามแนวผนังและทางเข้าหลัก
• ห้องขยะ “ปิดทึบ–ระบายอากาศได้–ล้างได้”
• กำหนด จุดเฝ้าระวัง และ ความถี่ตรวจ ในแผน IPM รายไตรมาส

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ หนูจี๊ด (Rattus exulans)

คำถามที่ 1 จะรู้ได้ยังไงว่า “ที่บ้านเป็นหนูจี๊ด” ไม่ใช่หนูนอรเว/หนูท้องขาว?

คำตอบสั้น: ดู 4 จุดนี้ให้ครบ

• สัดส่วนตัว–หาง: หนูจี๊ดหาง ยาวกว่าลำตัวชัด (ตัว ~10.5–15 ซม., หาง ~12.8–18 ซม.)
• แถบดำที่ขาหลัง: มักมี dark bar พาดชัด เป็นลายจำแนกสำคัญ
• โพรไฟล์การเคลื่อนที่: วิ่งคล่อง–ปีนเก่ง มากกว่า มักพบบนชั้นวาง/คาน/เพดาน มากกว่าระดับพื้น
• มูล: เม็ดเล็กเรียวยาว ปลายแหลมกว่า (ของหนูนอรเวจะป้อมกว่า)
• ทำทันที: วางกับดัก/สถานีเหยื่อ ทั้งระดับพื้นและระดับสูง (คาน/ชั้น) เพื่อทดสอบชนิดจากตำแหน่งที่จับได้จริง

คำถามที่ 2 ปิดทางยังไงให้ “หนูจี๊ด” ไม่เล็ดรอด—ช่องเล็กแค่ไหนก็ควรซีล?

คำตอบสั้น: เป้าหมายคือ ปิดช่อง ≥ 6 มม. ขึ้นไปให้หมด และจัดการ “ทางด่วนแนวสูง” ควบคู่

เช็กลิสต์ปฏิบัติ:

• ซีลช่อง: ใช้สตีลวูล + ซีลแลนต์/ปูนปะรอย รอบท่อ–สายไฟ–เฟรมประตู ช่อง 6–10 มม. ก็ผ่านได้แล้ว
• ประตู: ติด door sweep สูง 50–60 ซม. และแถบปัดข้างประตูโกดัง
• ตะแกรงท่อ: ใช้สแตนเลส ½ นิ้ว ยึดแน่น (ท่อระบาย, ช่องชาฟท์)
• แนวสูง: เก็บสายไฟให้แนบผนัง, ปิดช่องลอดฝ้า/เพดานยก, ย้ายชั้นของให้ห่างผนัง ≥ 10–15 ซม.

คำถามที่ 3 กับดัก vs เหยื่อพิษ vs เครื่องไล่หนู (อัลตราโซนิก) — อะไรเวิร์กสุดแบบมืออาชีพ?

คำตอบสั้น: ลำดับทอง = สุขาภิบาล → ซีล → ดักจับเชิงกล → เหยื่อพิษ (เฉพาะจำเป็น) ส่วนเครื่องไล่เสียงใช้เป็น ตัวเสริม เท่านั้น
เลือกใช้ให้ถูกงาน:

• ดักจับเชิงกล (แนะนำเริ่มต้น): สแน็ป/หลายจับ (multi-catch) ใส่ สถานีกลไกปิด วาง ริมผนัง–ทางวิ่ง–คาน/ชั้นสูง (หนูจี๊ดปีนเก่ง ต้องมี “ดักระดับสูง” ด้วย)
• เหยื่อพิษ: ใช้เมื่อความหนาแน่นสูงหรือพื้นที่เสี่ยงโรค บรรจุในสถานีล็อกได้ วางนอกแนวผลิตอาหาร หมุนเวียนสาร ลดดื้อยา และเก็บซากทันที
• อัลตราโซนิก: ช่วย “รบกวน” ชั่วคราว แต่ ไม่แทน การซีล/ดัก/เหยื่อ—ใช้เพื่อกันไม่ให้กลับมาบางจุดหลังคุมได้แล้ว

• ไต่ระดับเหยื่อ: ลอง เนยถั่ว/ธัญพืช/ผลไม้แห้ง สลับกันเพื่อหาความชอบพื้นที่นั้น ๆ
• ตั้งรอบ ตรวจรายวัน 7–10 วันแรก แล้วค่อยปรับเป็นรายสัปดาห์
• ทำ ฮีตแม็ปเส้นทาง จากคราบมัน/มูล/รอยกัด เพื่อย้ายกับดักให้ “ชิดทางวิ่งจริง”