ลักษณะทางชีววิทยาและสัณฐานวิทยา

• ชื่อสามัญ: Dicuspiditermes
• ชื่อวิทยาศาสตร์: Dicuspiditermes sp.
• วงศ์: Termitidae
• อันดับ: Blattodea

ลักษณะเด่น

• ความยาวลำตัวประมาณ 5-6 มม.
• หัวทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้า
• หนวดแบบลูกปัด (moniliform) มี 14 ปล้อง
• ขอบปากบน (labrum) เว้าลึก
• กรามไม่สมมาตรทั้งสองข้าง
• ปีกแบบบางใส (เฉพาะในวรรณะสืบพันธุ์)
• ขาแบบขาเดิน (walking leg)

ระบบวรรณะในรังปลวก

ปลวกไดคัสพิดิเทอร์เมส เป็นแมลงสังคมที่มีการแบ่งวรรณะชัดเจน

วรรณะงาน (Worker)

• หาอาหาร, ซ่อมแซมรัง, ดูแลไข่, ป้อนอาหารให้ตัวอ่อนและปลวกทหาร

วรรณะทหาร (Soldier)

• ทำหน้าที่ป้องกันรัง
• มีกล้ามกรามใหญ่ ไม่สามารถกินอาหารเองได้ ต้องพึ่งพาวรรณะงานป้อนอาหาร

วรรณะสืบพันธุ์ (King & Queen)

• ราชินีทำหน้าที่วางไข่ได้สูงสุดถึง 1,000 ฟองต่อครั้ง
• ราชามีหน้าที่ผสมพันธุ์ตลอดชีวิต
• ราชินีบางสายพันธุ์มีช่องท้องขยายใหญ่เพื่อผลิตไข่ได้มากขึ้น

วงจรชีวิตปลวกไดคัสพิดิเทอร์เมส

ระยะไข่:

• สีขาวกลมขนาดเล็ก
• ใช้เวลา 2–4 สัปดาห์ ในการฟัก
• ชุดแรกมี 15–30 ฟอง

ระยะตัวอ่อน:

• สีขาวคล้ายตัวเต็มวัย
• ค่อย ๆ เปลี่ยนรูปร่างทีละน้อย
• ยังไม่มีปีก

ระยะตัวเต็มวัย:

• อายุเฉลี่ย 4 ปี
• ราชินีอายุได้มากกว่า 20 ปี

พฤติกรรมและถิ่นอาศัย

อาหาร: อินทรียวัตถุ เช่น ดิน เศษใบไม้ ซากพืช
รัง: สร้างจากดินสูงเหนือพื้นดิน ลักษณะคล้าย “หอคอย” หรือ “โดม”

พฤติกรรมพิเศษ:

• พ่นสารสีแดงคล้ายเลือด ออกมาเพื่อป้องกันศัตรู
• เป็นที่มาของชื่อ “ปลวกเลือด”

ถิ่นกำเนิด: พบใน ทุกภาคของประเทศไทย, เวียดนาม และกัมพูชา
ที่อยู่อาศัย: มักอยู่ในพื้นที่ป่า ไม่ค่อยพบในบ้านเรือน

ความสำคัญเชิงนิเวศ

ปลวกชนิดนี้แม้จะไม่ใช่ศัตรูบ้าน แต่มีบทบาทสำคัญในระบบนิเวศ:

• ย่อยสลายซากพืชและใบไม้
• เพิ่มธาตุอาหารในดิน
• สร้างโพรงในดินที่ช่วยให้อากาศและน้ำไหลเวียนได้ดี

ปลวกไดคัสพิดิเทอร์เมสกับการควบคุมแมลง

แม้ว่าปลวกชนิดนี้จะ ไม่ใช่ปลวกที่เข้าทำลายบ้านเรือนโดยตรง แต่การรู้จักลักษณะและพฤติกรรมของปลวกทุกชนิด ย่อมมีความสำคัญต่อการวางแผนการควบคุมแมลงในระดับมืออาชีพ โดยเฉพาะในพื้นที่ใกล้ป่า หรือโรงงานที่อยู่ใกล้ธรรมชาติ

สรุป: ปลวกเลือด – ผู้พิทักษ์แห่งดิน

ปลวกไดคัสพิดิเทอร์เมส คือสายพันธุ์ปลวกที่มีทั้ง ความลึกลับ ความแปลกใหม่ และบทบาทสำคัญต่อธรรมชาติ ไม่ว่าจะเป็นรูปร่างที่ไม่เหมือนใคร วงจรชีวิตที่ยาวนาน หรือพฤติกรรมการพ่นสารสีแดง หากคุณเป็นนักกีฏวิทยา นักอนุรักษ์ หรือผู้เชี่ยวชาญด้านแมลง ไม่ควรมองข้ามสายพันธุ์นี้เด็ดขาด

FAQ : 3 คำถามยอดฮิต ของ ปลวกไดคัสพิดิเทอร์เมส (Dicuspiditermes sp.) “ปลวกเลือด”

คำถามที่ 1 ของแดงที่ปลวก “พ่นเหมือนเลือด” คืออะไร อันตรายไหม ถ้าโดนผิวหนัง/สัตว์เลี้ยง?

เป็นของเหลวป้องกันตัวที่ปลวกทหารพ่นใส่ศัตรู มีสีแดง-ส้ม ไม่ได้มีพิษรุนแรงต่อคนหรือสัตว์เลี้ยงทั่วไป แต่ควรหลีกเลี่ยงการสัมผัสตรง ๆ เพราะอาจระคายผิว/ตาได้เล็กน้อยในคนผิวแพ้ง่าย
เอาเป็นว่า: ไม่ใช่เลือด ไม่เป็นพาหะโรค ไม่ทำให้ไม้บ้านพังเหมือนปลวกบ้าน แต่ไม่ควรไปแหย่/ทำลายรังด้วยมือเปล่า

คำถามที่ 2 เจอ “จอมปลวกสีแดง/ปลวกเลือด” ในสวนหรือริมป่า ควรทำอย่างไร—ต้องกำจัดไหม?

• อยู่ไกลโครงสร้าง (>20–30 ม.) และไม่มีแนวทางเดินเข้าบ้าน → ปล่อยไว้ได้ เพราะเขาช่วยย่อยสลายซากพืช-พรวนดิน เป็นตัวดีของระบบนิเวศ
• ใกล้รากไม้ประดับ/ต้นผลไม้สำคัญ → เฝ้าดูอาการใบเหี่ยว เคาะลำต้นดูเสียงโปร่ง ถ้าปกติให้คงไว้และเว้นพื้นที่โล่งรอบจอม 0.5–1 ม.

• เสี่ยงต่ออาคาร/โรงเรือน (มีเศษไม้ชื้นติดพื้น ผนังชื้น ทางดินต่อถึงฐานบ้าน) →

1. เก็บเศษไม้-คลุมดินชื้นออก ทำแนวโล่งแห้งรอบฐานอาคาร
2. อุดรอยแตกรั่ว ลดความชื้นใต้พื้น
3. หากต้องย้าย/ลดประชากร ให้ติดต่อผู้เชี่ยวชาญใช้วิธีเชิงนิเวศ (ย้ายรัง/ทำแนวกั้นดินแบบไม่ไล่ปลวก) แทนการราดสารแรงโดยไม่จำเป็น

คำถามที่ 3 แยก “ปลวกเลือด” กับปลวกบ้าน (Coptotermes) ยังไง—เสี่ยงทำบ้านพังเหมือนกันไหม?

• ถิ่นอาศัย: Dicuspiditermes ทำ “จอมดินเหนือดิน” ในป่า/พื้นที่กึ่งธรรมชาติ กินอินทรียวัตถุ-ดินเป็นหลัก; Coptotermes เป็นปลวกใต้ดิน เน้น “ไม้-เซลลูโลส” และบุกเข้าบ้านผ่านดิน/รอยแตกร้าว
• พฤติกรรมป้องกันตัว: Dicuspiditermes พ่นของเหลวสีแดง; Coptotermes มีช่อง fontanelle ปล่อยของเหลวใส/ขาว
• ความเสี่ยงต่ออาคาร: Dicuspiditermes โดยทั่วไป ความเสี่ยงต่ำ ต่อโครงสร้าง (ไม่ใช่สายทำลายไม้โดยตรง) เว้นแต่มีทางเชื่อมความชื้นดีจากป่าสู่ตัวบ้าน; Coptotermes = ความเสี่ยงสูง ทำบ้านพังได้

สรุปสั้น: ถ้าเป็น “ปลวกเลือด” ส่วนใหญ่เป็นผู้พิทักษ์ดินมากกว่า “ศัตรูบ้าน” จัดระยะให้เหมาะ ลดความชื้น-เศษไม้รอบอาคาร ก็อยู่ร่วมกันได้โดยไม่กระทบกันครับ