ปลวกคอปโตเทอร์เมส เซอวิคนาตัส (Rubber termite) รู้จักศัตรูร้ายสวนยาง | ลักษณะ วงจรชีวิต การป้องกัน
ปลวกคอปโตเทอร์เมส เซอวิคนาตัส (Rubber termite):
ศัตรูเงียบแห่งสวนยางและต้นไม้เศรษฐกิจ
หากพูดถึงศัตรูร้ายที่คอยกัดกินและทำลายต้นไม้เศรษฐกิจแบบเงียบ ๆ หนึ่งในนั้นต้องมีชื่อ ปลวกคอปโตเทอร์เมส เซอวิคนาตัส (Coptotermes curvignathus) หรือที่รู้จักกันในชื่อ Rubber termite
แม้จะตัวเล็ก แต่ปลวกสายพันธุ์นี้คือ "มืออาชีพ" ในการกัดกินลำต้นจากภายใน ทำลายจนต้นไม้ยืนต้นตายได้ภายในเวลาไม่นาน!
ทำความรู้จัก Rubber termite ให้ลึกขึ้น
- ชื่อสามัญ: Rubber termite
- ชื่อวิทยาศาสตร์:Coptotermes curvignathus
- วงศ์: Rhinotermitidae
- อันดับ: Blattodea
ปลวกสายพันธุ์นี้ถือว่าเป็น ปลวก Coptotermes ที่ใหญ่ที่สุดในเอเชีย จุดเด่นคือหัวมีช่องเปิด (fontanelle) ที่สามารถปล่อยของเหลวสีขาวเพื่อป้องกันตัวจากศัตรู เช่น มด ของเหลวนี้ถูกเก็บไว้ในต่อมพิเศษในช่องท้อง จนทำให้ท้องดูมีสีขาวเด่นชัด
ปลวกทหารมีหัวสีเหลือง รูปไข่ และขากรรไกร (mandible) ที่ยาวและโค้งมากกว่าสายพันธุ์อื่น ช่วยให้ป้องกันรังได้อย่างมีประสิทธิภาพ
วงจรชีวิต: ยาวนานและขยายตัวรวดเร็ว
ปลวกคอปโตเทอร์เมส เซอวิคนาตัส มีการเจริญเติบโตแบบ complete metamorphosis
ไข่: ตัวเมียวางไข่ครั้งแรก 15–30 ฟอง และสามารถวางได้มากถึง 1,000 ฟอง ระยะฟัก 2–4 สัปดาห์
ตัวอ่อน: สีขาว ลักษณะคล้ายตัวเต็มวัย แต่ยังไม่มีปีก เติบโตทีละน้อย
ตัวเต็มวัย: อายุขัยประมาณ 4 ปี ส่วนราชินีสามารถอยู่ได้ถึง 20 ปี หรือมากกว่านั้น
เมนูโปรดและวิธีทำลาย
Rubber termite กินเนื้อไม้สด ไม้ชื้น ไม้เน่าเปื่อย รวมถึงกระดาษ และวัสดุที่มีเซลลูโลส โดยเฉพาะ ต้นยางพารา ปาล์มน้ำมัน มะพร้าว ทำให้สวนยางและสวนปาล์มเสียหายหนัก
มักพบร่องรอยเป็นชั้นดินหรือทางเดินดินที่ลำต้นภายนอก ซึ่งอาจก่อตัวเป็นหย่อมหรือโอบรอบต้น หากลอกเปลือกหรือขูดดินออก จะเห็นรูพรุนและเนื้อไม้ถูกกัดกินจนบาง
แหล่งอาศัย: กินเงียบในทุกพื้นที่
เป็นปลวกใต้ดิน (subterranean termite) ทำรังลึกในดิน จากนั้นสร้างอุโมงค์ขึ้นมาหาอาหาร พบบ่อยในพื้นที่เกษตรกรรม เช่น สวนยาง ป่าพรุ ป่าเต็งรัง และแม้แต่พื้นที่สวนในเมือง
พฤติกรรมสังคมสุดซับซ้อน
- วรรณะงาน (worker): หาอาหาร ซ่อมรัง เลี้ยงดูตัวอ่อน และป้อนอาหารให้วรรณะอื่น ๆ
- วรรณะทหาร (soldier): หัวใหญ่ ขากรรไกรยาว ป้องกันรัง ไม่สามารถกินเองได้ ต้องอาศัยปลวกงานป้อนอาหาร
- วรรณะสืบพันธุ์: ราชาและราชินีปลวก ราชินีสามารถขยายท้องขนาดใหญ่เพื่อเพิ่มการผลิตไข่
การกระจาย: ปัญหากว้างไกลทั่วเอเชีย
Rubber termite พบมากในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยเฉพาะในประเทศไทย อินโดจีน และประเทศเพื่อนบ้าน ถือเป็น ศัตรูสำคัญของภาคเกษตรกรรม ที่สร้างความเสียหายเป็นมูลค่ามหาศาล
สรุป
ปลวกคอปโตเทอร์เมส เซอวิคนาตัส อาจจะตัวเล็ก แต่ความเสียหายมหาศาล ทั้งโครงสร้างบ้าน สวนยาง และพืชเศรษฐกิจ การควบคุมปลวกด้วยมาตรการป้องกัน การสำรวจสภาพต้นไม้ และการจัดการดินรอบสวนอย่างสม่ำเสมอ คือกุญแจสำคัญที่จะหยุด "ผู้ทำลายเงียบ" ตัวนี้ได้-2.jpg)
FAQ : 3 คำถามยอดฮิต ของ ปลวกคอปโตเทอร์เมส เซอวิคนาตัส (Coptotermes curvignathus, Rubber termite)
คำถามที่ 1 จะรู้ได้ยังไงว่า “ต้นยาง/ปาล์ม” ของฉันกำลังถูกปลวกเล่นงาน? อาการเตือนมีอะไรบ้าง
- มี “สันดิน/ทางเดินดิน” (mud tube) หนาเป็นหย่อมหรือพาดรอบโคน–ลำต้น
- เคาะลำต้นแล้ว “เสียงโปร่ง/กลวง” เปลือกหลุดง่าย มีผงไม้–ดินร่วนไหลออก
- ใบเฉา–เหลืองเฉพาะกิ่ง น้ำยางลดลง กรีดแล้วไหลช้า
- มดจำนวนมากขึ้นที่โคนต้น (มากินน้ำหวาน/ของเหลวจากทางเดินปลวก)
- โคนต้นชื้น มีตอ/เศษไม้ผุอยู่ใกล้ ๆ — มักเป็นจุดเริ่มรัง
พบ 2–3 อาการพร้อมกัน ให้ถือว่า “เสี่ยงสูง” ควรตรวจเช็กภายใน 24–48 ชม. และเริ่มวางแผนควบคุมทันที
คำถามที่ 2 กำจัดปลวกในสวนยางให้ได้ผล ควรใช้ “เหยื่อปลวก” หรือ “ราดดิน” แบบไหนดีกว่า?
แนวทางที่ได้ผลและยั่งยืนสุดคือ “ผสมผสาน” (IPM) ตามลำดับนี้:
- กำจัดปัจจัยล่อ: เก็บตอ–เศษไม้ผุ ระบายน้ำ ไม่ให้โคนต้นอับชื้น ทำแนวโล่งกว้าง 50–100 ซม. รอบโคนเพื่อตรวจง่าย
- เหยื่อปลวก (Baiting): ใช้ไส้เหยื่อเซลลูโลสผสมสารออกฤทธิ์ช้า ตัวคุมลอกคราบ/ยับยั้งไคติน (เช่น กลุ่ม benzoylurea: diflubenzuron, chlorfluazuron, noviflumuron) ติดตั้งตรง “ทางเดินดินที่ยังใช้งาน” เช็ก–เสริมเหยื่อทุก 2–3 สัปดาห์ จนกิจกรรมลดลง (มักเห็นผลระดับรังใน 6–12 สัปดาห์)
- ราดดิน/ฉีดดินแบบไม่ไล่ปลวก (Non-repellent): รอบโคน–แนวทางเดิน ด้วยสารอย่าง fipronil หรือ imidacloprid ตามฉลาก (ช่วยตัดเส้นทางหาอาหารและเกิด transfer effect)
- ทา/ฉีดเฉพาะจุดที่เปิดเปลือก: เฉพาะต้นที่เสียหายหนัก เพื่อหยุดการกินเฉพาะหน้า แล้วกลับไปพึ่งเหยื่อเป็นหลักเพื่อ “ล้มรัง”
เหยื่อ = โจมตีรังทั้งระบบ (ยั่งยืน) | ราดดิน = ป้องกันแนว–หยุดบุกซ้ำ (เร็ว) → ใช้คู่กันให้ครบทั้ง “รัง” และ “แนว”
คำถามที่ 3 ใช้ชีวภัณฑ์อย่าง Beauveria / Metarhizium คุมปลวกได้จริงไหม? ต่างจากปลวกบ้าน (C. gestroi) หรือจะลามเข้าบ้านหรือไม่
- ชีวภัณฑ์ได้ผล “เสริม”: เชื้อรา Beauveria bassiana และ Metarhizium anisopliae ช่วยลดกิจกรรมปลวกบริเวณโคน–แนวเดิน โดยเฉพาะช่วงชื้น แต่ต้องพ่น/ราดซ้ำเป็นคอร์ส และทำคู่กับการจัดการความชื้น+เหยื่อ จึงจะเห็นผลต่อเนื่อง
- ต่างจากปลวกบ้าน: ทั้งสองอยู่สกุล Coptotermes แต่ curvignathus มักโจมตี “ไม้ยืนต้น–สวนยาง/ปาล์ม” ทำทางเดินดินหนา ชอบพื้นที่ชื้นมาก; ส่วน gestroi พบบ้านเมือง–โครงสร้างมากกว่า
- ลามเข้าบ้านได้ไหม? ได้ หากมีแหล่งไม้ชื้น/ซุกซ่อนต่อเนื่องจากสวน (เช่น โรงเรือน เก็บไม้ แคร่ไม้ชื้น) จึงควรทำแนวป้องกันดินรอบอาคาร และเก็บเศษไม้ให้โปร่งอยู่เสมอ
สูตรดูแลง่ายๆ: ตัดปัจจัยล่อ (ชื้น/ไม้ผุ) → เหยื่อยับยั้งไคตินให้ล้มรัง → แนวดิน non-repellent กันบุกซ้ำ → ชีวภัณฑ์เสริมช่วงชื้น.
