เหาหนังสือ (Booklice): จอมซ่อนตัว ผู้ลอบกัดกินสมบัติบนชั้นหนังสือ

หลายคนอาจเคยเห็นผงฝุ่นหรือจุดเล็ก ๆ วิ่งหนีอย่างรวดเร็วในห้องสมุด ตู้หนังสือ หรือแม้แต่ในโกดังเมล็ดพืช ตัวการสำคัญก็คือ เหาหนังสือ (Booklice) หรือ Liposcelis spp. แม้จะไม่มีพิษภัยต่อคนโดยตรง แต่ถ้าปล่อยไว้ก็สร้างความเสียหายต่อเอกสาร หนังสือ และเมล็ดพืชได้ไม่น้อย

ทำความรู้จักเหาหนังสือ

• ชื่อสามัญ: Booklice
• ชื่อวิทยาศาสตร์:Liposcelis spp.
• วงศ์: Liposcelidae
• อันดับ: Psocoptera

ตัวเต็มวัยมีขนาดเล็กเพียง 2 มม. สีเทาอ่อนหรือครีม ลำตัวอ่อนนุ่ม ไม่มีปีก และมีหนวดยาวแบบเส้นด้าย (filiform) ที่ประกอบด้วย 12–50 ปล้อง

ส่วนหัวมีตาประกอบ (compound eyes) ชัดเจน อกมีขนาดเล็กกว่าหัว ขาแบบขาเดิน (walking legs) โดย tarsi มี 2–3 ปล้อง และมีกรงเล็บ (claw) ที่ปลายขา ตัวอ่อนจะมีลำตัวสีใสออกครีม

วงจรชีวิต: ขยายพันธุ์ไวมาก

เหาหนังสือมีการพัฒนาแบบ Incomplete metamorphosis หรือการเปลี่ยนแปลงแบบไม่สมบูรณ์ ตัวอ่อนจะหน้าตาเหมือนตัวเต็มวัย แต่ขนาดเล็กกว่า
ไข่: วางไข่ได้แม้ไม่ผสมพันธุ์ (Parthenogenesis) โดยเฉพาะช่วงอากาศร้อน ตัวเมียวางไข่ได้ถึง 100 ฟอง เฉลี่ย 57 ฟอง ใช้เวลา 7 วันในการฟัก
ตัวอ่อน (nymph): ลอกคราบ 3–4 ครั้ง
ตัวเต็มวัย: ระยะการพัฒนาตั้งแต่ไข่จนโตเต็มวัยใช้เวลาเพียง 24 วัน

เมนูโปรดและวิธีการทำลาย

เหาหนังสือชอบพื้นที่ชื้น อาหารจำพวกแป้ง รำข้าว ฝุ่น กาวติดหนังสือ รวมถึงเมล็ดพืชที่แตกหัก เช่น ข้าวสาร ข้าวโพด ข้าวฟ่าง มันสำปะหลัง เชื้อรา เห็ดหลินจือแห้ง หรือแม้กระทั่งเศษพืชในโกดัง

สิ่งที่หลายคนไม่รู้คือ พวกมันสามารถ ห้ำกินไข่ผีเสื้อข้าวเปลือก ได้ด้วย

การกระจาย: พบได้ทุกบ้าน ทุกโกดัง

เหาหนังสือแพร่กระจายได้ทั่วโลก โดยเฉพาะในพื้นที่เขตร้อนชื้น จึงพบได้ทั้งในบ้าน ห้องสมุด โรงสี และโรงงานเก็บธัญพืช

วิธีป้องกันและควบคุม

✅ ทำความสะอาดพื้นและซอกมุมต่าง ๆ เป็นประจำ ลดแหล่งอาหารและที่หลบซ่อน
✅ ลดความชื้นในพื้นที่เก็บสินค้าและในบ้าน
✅ ควบคุมอุณหภูมิ ใช้ความร้อนหรือเย็นจัด เพื่อหยุดการเจริญเติบโต
✅ อบแก๊ส (Fumigation) วัตถุดิบก่อนเข้าเก็บ และสินค้าที่รอ Reject เพื่อป้องกันการแพร่พันธุ์
✅ หลีกเลี่ยงการเก็บวัตถุดิบไว้นานเกินไป ลดโอกาสการสะสมแมลง
✅ ใช้กับดักฟีโรโมน (Pheromone trap) เพื่อตรวจสอบการระบาดและควบคุมจำนวนตัวเต็มวัย

สรุป

แม้เหาหนังสือจะไม่กัดคนหรือเป็นพาหะของโรคร้ายแรง แต่ความเสียหายที่เกิดกับหนังสือ เอกสารสำคัญ เมล็ดพืช หรือสมุนไพร อาจร้ายแรงกว่าที่คิด หากไม่ควบคุมตั้งแต่ต้น

การจัดการความชื้น การเก็บรักษาที่เหมาะสม และการตรวจสอบอย่างสม่ำเสมอ คือหัวใจสำคัญในการปกป้องหนังสือและสินค้าให้ปลอดภัย