ด้วงงวง หรือมอดข้าวสาร (Rice Weevil)

ศัตรูร้ายเงียบในคลังเมล็ดพันธุ์

ด้วงงวงข้าว หรือที่รู้จักกันในชื่อ มอดข้าวสาร (Rice weevil, Sitophilus oryzae) เป็นหนึ่งในแมลงศัตรูเมล็ดพืชที่พบได้บ่อยที่สุดในโกดังเก็บข้าวและธัญพืชทั่วโลก โดยเฉพาะในพื้นที่เขตร้อนและอบอุ่น เช่น เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมถึงประเทศไทย แมลงชนิดนี้สร้างความเสียหายได้ทั้งในเชิงปริมาณและคุณภาพ โดยเฉพาะในเมล็ดพันธุ์ที่ต้องการการเก็บรักษาอย่างยาวนาน

ข้อมูลทางวิชาการ

• ชื่อสามัญ: Rice Weevil
• ชื่อวิทยาศาสตร์:Sitophilus oryzae (Linnaeus)
• วงศ์: Curculionidae
• อันดับ: Coleoptera

ลักษณะทางชีววิทยา

• หนวด: แบบหักข้อศอก (geniculate)
• ปีก: คู่หน้าแข็ง (elytra) มีร่องเล็ก คู่หลังเป็นแผ่นเยื่อใส (membrane)
• ปาก: แบบกัดกิน (chewing type)
• ขา: แบบขาเดิน (walking leg)
• ลักษณะเด่น: ลำตัวขนาดเล็ก 2.0 – 3.0 มม. สีน้ำตาลดำ หัวมีงวงยื่นยาว (rostrum) ใช้กัดเมล็ดพืช อกมีจุดบุเล็ก ๆ กระจายทั่ว

วงจรชีวิตของด้วงงวงข้าว

การเจริญเติบโตแบบสมบูรณ์ (Complete metamorphosis) แบ่งเป็น 4 ระยะ:

1. ไข่ (Egg): 3–6 วัน ตัวเมียวางไข่ไว้ในเมล็ดพืชโดยเจาะรูเข้าไป
2. ตัวอ่อน (Larva): 20–30 วัน ตัวอ่อนมีลักษณะป้อม สีขาว ไม่มีขา
3. ดักแด้ (Pupa): 3–7 วัน ดักแด้อยู่ภายในเมล็ดที่ตัวอ่อนเจาะเข้าไป
4. ตัวเต็มวัย (Adult): อายุเฉลี่ย 1–2 เดือน

รวมวงจรชีวิต: ประมาณ 30–40 วัน ขึ้นอยู่กับอุณหภูมิและความชื้น

พืชอาหารและการทำลาย

พืชที่ตกเป็นเป้าหมาย:

• ข้าว
• ข้าวโพด
• ข้าวฟ่าง
• ข้าวบาร์เลย์
• ข้าวโอ๊ต
• เดือย และธัญพืชอื่น ๆ

ลักษณะการทำลาย:

• ตัวอ่อนเจาะเข้าไปในเมล็ดและกินเนื้อเมล็ดจนกลวง
• เมื่อเจริญเติบโตเต็มที่ ตัวเต็มวัยจะเจาะเปลือกเมล็ดออกมา
• เมล็ดที่ถูกทำลายจะมีรูและไม่สามารถนำไปบริโภคหรือใช้เป็นพันธุ์ได้
• ไม่พบว่าทำลายแป้ง เพราะตัวอ่อนไม่สามารถพัฒนาในแป้งได้

การแพร่กระจาย

• พบบ่อยในพื้นที่ เขตร้อนและกึ่งร้อน โดยเฉพาะในเอเชียและแอฟริกา
• พบได้ทั่วโลกในพื้นที่ที่มีการเก็บเมล็ดพืชในสภาวะที่ความชื้นสูงหรือไม่มีการควบคุมแมลงศัตรูพืชอย่างเหมาะสม

วิธีการป้องกันและควบคุม

✅ การควบคุมเชิงป้องกัน

• รักษาความสะอาดคลังเก็บเมล็ดพืช
• ลดแหล่งซ่อนตัว เช่น ตามซอกมุม โคนเสา และตู้ควบคุมต่าง ๆ
• หมั่นตรวจสอบสถานที่เก็บเมล็ดอย่างสม่ำเสมอ

✅ การควบคุมด้วยอุณหภูมิ

• ใช้ความร้อน (>60°C) หรือความเย็นจัดเพื่อยับยั้งการพัฒนาและฆ่าแมลง

✅ การควบคุมทางเคมี

• อบด้วยแก๊ส (Fumigation) ก่อนและหลังการเก็บ
• ใช้กับสินค้าที่มีความเสี่ยงในการปนเปื้อน เช่น สินค้ารอ Reject

✅ การควบคุมด้วยกับดักฟีโรโมน

• ใช้ดักจับและตรวจวัดการระบาด
• ช่วยลดจำนวนตัวเต็มวัยในคลังเก็บ

บทสรุป

ด้วงงวงข้าว หรือมอดข้าวสาร เป็นแมลงศัตรูที่ต้องได้รับการจัดการอย่างจริงจัง โดยเฉพาะในภาคเกษตรและอุตสาหกรรมเมล็ดพันธุ์ที่เน้นการเก็บรักษาคุณภาพ การใช้มาตรการแบบผสมผสาน (IPM) ที่ครอบคลุมทั้งการป้องกัน การตรวจสอบ และการควบคุม จะช่วยลดความเสียหายและรักษาคุณภาพของผลผลิตได้อย่างยั่งยืน