เพลี้ยจักจั่นปีกลายหยัก (Rice Zigzag Leafhopper)

Recilia dorsalis – แมลงพาหะโรคร้ายในนาข้าวที่ต้องระวัง

เพลี้ยจักจั่นปีกลายหยัก หรือที่รู้จักในชื่อสามัญว่า Rice Zigzag Leafhopper คือหนึ่งในศัตรูพืชขนาดจิ๋วที่ส่งผลกระทบอย่างมีนัยสำคัญต่อการปลูกข้าวในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ด้วยความสามารถในการดูดกินน้ำเลี้ยงจากใบข้าวและเป็นพาหะนำโรคไวรัสร้ายแรง เพลี้ยชนิดนี้จึงกลายเป็นภัยเงียบที่เกษตรกรไม่ควรมองข้าม

ข้อมูลเบื้องต้น

• ชื่อสามัญ: Rice Zigzag Leafhopper
• ชื่อวิทยาศาสตร์:Recilia dorsalis (Motchulsky)
• วงศ์: Cicadellidae
• อันดับ: Hemiptera

ลักษณะทางสัณฐานวิทยาและชีววิทยา

• ขนาดลำตัว: ประมาณ 2 มิลลิเมตร
• ลักษณะเด่น: สีขาว ตาสีแดง ส่วนอก (pronotum) มีลายสีเหลือง และที่ปีกมีลายหยักสีน้ำตาลเป็นเส้นซิกแซกอย่างชัดเจน
• หนวด: แบบเส้นขน (setaceous)
• ปีก: คู่หน้าเป็นแบบ Hemelytra โคนปีกแข็ง ปลายปีกใสบาง / คู่หลังเป็นเยื่อใสบาง (membrane)
• ปาก: แบบเจาะดูด (piercing-sucking type)
• ขา: คู่หน้า-กลางเป็นขาเดิน / ขาหลังเป็นขากระโดด

แมลงชนิดนี้มีพฤติกรรมคล้ายเพลี้ยจักจั่นสีเขียว แต่มีขนาดเล็กกว่าและมีลวดลายที่เด่นชัดตรงปีก ซึ่งช่วยให้แยกแยะได้ชัดเจน

วงจรชีวิต

Recilia dorsalis เจริญเติบโตแบบไม่สมบูรณ์ (incomplete metamorphosis) แบ่งออกเป็น 3 ระยะ ได้แก่:

ระยะไข่ (Egg)

• เพศเมียวางไข่ตามเส้นกลางใบพืช
• จำนวน 100–200 ฟอง / ระยะฟักไข่ 4–5 วัน

ระยะตัวอ่อน (Nymph)

• ลอกคราบ 4 ครั้ง
• ใช้เวลา 11–19 วัน

ระยะตัวเต็มวัย (Adult)

• มีอายุเฉลี่ย 10–14 วัน
• วงจรชีวิตทั้งหมดประมาณ 1 เดือน

พืชอาหารของเพลี้ยจักจั่นปีกลายหยัก

เพลี้ยชนิดนี้กินน้ำเลี้ยงจากพืชหลายตระกูล ได้แก่:

• วงศ์ Malvaceae: เช่น กระเจี๊ยบ
• วงศ์ Solanaceae: เช่น มันฝรั่ง
• วงศ์ Poaceae: เช่น ข้าว
• วงศ์ Fabaceae: เช่น ถั่วเหลือง

ความเสียหายที่ก่อให้เกิด

ทั้งตัวอ่อนและตัวเต็มวัยสามารถดูดน้ำเลี้ยงจากใบและกาบใบข้าว ทำให้ต้นพืชอ่อนแอและหยุดการเจริญเติบโต ที่สำคัญกว่านั้นคือ เพลี้ยจักจั่นปีกลายหยักยังเป็น พาหะนำไวรัส ที่สำคัญ ได้แก่:

• โรคใบสีส้ม (Yellow Orange Leaf Virus)
• โรคหูด (Gall Dwarf Virus)

ไวรัสดังกล่าวส่งผลให้ต้นข้าวผิดปกติอย่างรุนแรง และส่งผลต่อคุณภาพของผลผลิตโดยตรง

การแพร่กระจาย

พบแพร่กระจายกว้างในหลายประเทศในเอเชีย ตั้งแต่อินเดียถึงออสเตรเลีย ญี่ปุ่น และทั่วเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมถึงประเทศไทย

วิธีการป้องกันและควบคุม

1. ใช้สารเคมีอย่างมีประสิทธิภาพ

กลุ่มไพรีทรอยด์สังเคราะห์ (Synthetic Pyrethroids):

• Permethrin – 10 มล./น้ำ 20 ลิตร
• Lambda-cyhalothrin – 7 มล./น้ำ 20 ลิตร
• Cyfluthrin – 4 มล./น้ำ 20 ลิตร
• Deltamethrin – 10 มล./น้ำ 20 ลิตร
• Cypermethrin – 10 มล./น้ำ 20 ลิตร

ควรสลับสารที่ใช้เป็นประจำ เพื่อลดการดื้อยา

2. ตัดแต่งกิ่งหลังเก็บเกี่ยว

เพื่อลดที่หลบซ่อนของแมลง และทำให้การพ่นสารมีประสิทธิภาพมากขึ้น

3. ใช้แสงไฟล่อแมลง

ในกรณีที่มีการระบาดรุนแรง ใช้ดึงดูดแมลงให้เข้าสู่กับดักและกำจัด

สรุป

เพลี้ยจักจั่นปีกลายหยักแม้มีขนาดเล็ก แต่ส่งผลกระทบมหาศาลหากไม่ควบคุมตั้งแต่ต้นทาง ด้วยการรู้จักชีววิทยาและวงจรชีวิตของแมลงชนิดนี้อย่างลึกซึ้ง ผนวกกับการใช้มาตรการควบคุมที่เหมาะสม เกษตรกรสามารถลดความเสียหายและรักษาคุณภาพของผลผลิตข้าวได้อย่างยั่งยืน