เพลี้ยกระโดดสีน้ำตาล (Brown Planthopper)

Nilaparvata lugens (Stål)
ศัตรูร้ายในนาข้าวที่ไม่ควรมองข้าม

หากคุณเป็นเกษตรกร หรือผู้ที่เกี่ยวข้องกับการปลูกข้าว แน่นอนว่าคุณคงคุ้นชื่อ "เพลี้ยกระโดดสีน้ำตาล" เพราะแมลงตัวเล็กนี้คือศัตรูพืชสำคัญที่ทำให้ผลผลิตข้าวเสียหายอย่างมากในหลายประเทศทั่วเอเชีย รวมถึงประเทศไทย บทความนี้จะพาคุณไปรู้จักกับชีววิทยา วงจรชีวิต และวิธีการควบคุมเพลี้ยกระโดดสีน้ำตาลอย่างเข้าใจง่ายและใช้งานได้จริง

ข้อมูลเบื้องต้น

• ชื่อสามัญ: Brown Planthopper
• ชื่อวิทยาศาสตร์: Nilaparvata lugens (Stål)
• วงศ์: Delphacidae
• อันดับ: Hemiptera

ลักษณะทางสัณฐานวิทยาและชีววิทยา

• หนวด: แบบเส้นขน (Setaceous)
• ปีก: คู่หน้าแบบ Hemelytra โคนแข็ง ปลายใสบาง / คู่หลังเป็นแบบเยื่อบาง (membrane)
• ปาก: แบบเจาะดูด (piercing-sucking type)
• ขา: ขาคู่หน้าและกลางเป็นขาเดิน / ขาหลังเป็นขากระโดด
• ขนาด: ประมาณ 3 มิลลิเมตร ลำตัวสีน้ำตาลอมเทา
• ตัวเต็มวัย: มีทั้งแบบปีกยาวและปีกสั้น พบได้บ่อยในช่วงกลางคืนเพราะชอบแสงไฟ

วงจรชีวิตของเพลี้ยกระโดดสีน้ำตาล

การเจริญเติบโตของเพลี้ยกระโดดสีน้ำตาลเป็นแบบไม่สมบูรณ์ (incomplete metamorphosis) แบ่งเป็น 3 ระยะหลัก:

ระยะไข่

• ตัวเมียวางไข่ได้มากถึง 200 ฟอง
• ใช้เวลาฟักไข่ประมาณ 7 วัน

ระยะตัวอ่อน (Nymph)

• ลอกคราบ 5 ครั้งก่อนเข้าสู่ตัวเต็มวัย
• ใช้เวลาประมาณ 10–20 วัน

ระยะตัวเต็มวัย

• มีอายุเฉลี่ย 10–15 วัน
• สามารถจับคู่ผสมพันธุ์และวางไข่ได้

อาหารและลักษณะการทำลาย

• แหล่งอาหาร: พืชตระกูลหญ้า (Family Poaceae) โดยเฉพาะ “ข้าว”
• ลักษณะการทำลาย: ตัวอ่อนและตัวเต็มวัยใช้ปากเจาะดูดน้ำเลี้ยงจากโคนต้นข้าว ส่งผลให้ต้นข้าวแห้งตาย หรือ “ไหม้”
• เป็นพาหะนำโรค: เพลี้ยกระโดดสีน้ำตาลสามารถเป็นพาหะของไวรัสใบหงิกในข้าว ซึ่งสร้างความเสียหายรุนแรง

การแพร่กระจาย

พบได้ในหลายประเทศแถบเอเชีย ได้แก่:

• ไทย
• พม่า
• กัมพูชา
• จีน
• อินเดีย
• อินโดนีเซีย
• ญี่ปุ่น รวมถึงในภูมิภาคออสเตรเลีย

วิธีการป้องกันและควบคุมเพลี้ยกระโดดสีน้ำตาล

1. การใช้ศัตรูธรรมชาติ (Biological control)

มวนเขียวดูดไข่ (Cyrtorhinus lividipennis)

• ตัวห้ำระยะไข่ของเพลี้ยกระโดด
• กินไข่ได้วันละ 7–10 ฟองต่อตัว

ด้วงเต่า (สีส้ม / ลายสมอ / ลายหยัก)

• ทั้งตัวอ่อนและตัวเต็มวัยกินไข่ ตัวอ่อน และตัวเต็มวัยของเพลี้ย

แมงมุม

• เป็นตัวห้ำในธรรมชาติ ช่วยควบคุมประชากรเพลี้ยได้ดี

2. การใช้เชื้อราศัตรูแมลง (Entomopathogenic fungi)

• Beauveria bassiana (เชื้อราขาว)
• Metarhizium spp. (เชื้อราเขียว)
• Hirsutella citriformis (เชื้อราเฮอร์ซูเทลล่า)

เชื้อราเหล่านี้สามารถแพร่สปอร์เข้าสู่ร่างกายเพลี้ยและฆ่าแมลงได้โดยตรง

3. กับดักไฟล่อแมลง

ใช้ลักษณะชอบแสงไฟของเพลี้ยในการดักจับ

4. การใช้สารเคมี (Chemical control)

สารที่ใช้มีทั้งแบบสัมผัสและแบบดูดซึม:

กลุ่ม Neonicotinoid:
มีประสิทธิภาพสูงในการควบคุมแมลงปากดูด เช่น:

• Dinotefuran (Starkle)
• Acetamiprid (Molan)
• Thiamethoxam (Actara)
• Clothianidin (Dantosu)
• Imidacloprid (Confidor, Provado)
• Thiacloprid (Calipso)

ควรสลับกลุ่มสารเคมีและใช้เมื่อจำเป็นเท่านั้น เพื่อหลีกเลี่ยงการดื้อยา

สรุป 

แม้เพลี้ยกระโดดสีน้ำตาลจะมีอายุสั้นและขนาดเล็ก แต่ก็มีอัตราขยายพันธุ์รวดเร็วและส่งผลกระทบมหาศาลต่อผลผลิตข้าว หากไม่จัดการอย่างถูกวิธี การเรียนรู้วงจรชีวิตและพฤติกรรมของมัน คือกุญแจสำคัญในการควบคุมศัตรูพืชนี้อย่างยั่งยืน โดยเน้นวิธีผสมผสานระหว่างชีววิธีกับเคมีภัณฑ์อย่างเหมาะสม