TL;DR

• ตัวเต็มวัยยาว 6.5–7.5 มม. สีเทาคล้ายแมลงวันคอกสัตว์
• ปากแบบเจาะดูด (piercing–sucking) เป็นท่อยาวสีดำ; palpi ขนาดใกล้เคียง proboscis (ลักษณะเด่นแยกชนิด)
• วางไข่บนฟาง/มูล–ปัสสาวะชื้น รอบคอก → ตัวหนอนในมูล → ดักแด้ในดิน/มูลแห้ง → ตัวเต็มวัยกลับขึ้นเกาะสัตว์
• วงจรชีวิตเร็ว ~10–20 วัน (ไข่ 1–2 วัน → หนอน 4–8 วัน → ดักแด้ 6–8 วัน)
• คุมประชากรด้วย IPM: จัดการมูล–ความชื้น, หมักมูล/กลับกอง, กำจัดแหล่งผสมพันธุ์, ใช้แท็กหู/ราดหลัง/เหม็นไล่, หมุนเวียนสาร, เหยื่อ/ตัวควบคุมการเจริญ (IGR) แบบ feed-through, กับดักเดินผ่าน (walk-through), และบูรณาการตารางตรวจนับแมลงบนตัวสัตว์

Quick ID (ดูให้ชัวร์ใน 10 วิ)

• ลำตัว: เทา ขนาดเล็ก 6.5–7.5 มม.
• หัว–ปาก: proboscis สีดำยาว แทงดูดเลือด; palpi ยาวจนเกือบเท่า proboscis (ต่างจากแมลงวันบ้าน)
• พฤติกรรม: อยู่บนตัวสัตว์ตลอดวัน—มักเกาะที่ ไหล่ หลัง สีข้าง ใกล้เขา/หน้าอก สลับบินสั้น ๆ เมื่อถูกรบกวน

วงจรชีวิต (Complete metamorphosis ของ Diptera)

• ไข่: เพศเมียวางเฉลี่ย ~78 ฟอง/ครั้ง รวมได้ ~100–200 ฟอง บน วัสดุชื้น (ฟางผสมปัสสาวะ/เศษอาหาร/กองปุ๋ยคอก), ใช้เวลา 1–2 วัน จึงฟัก
• หนอน (3 ระยะ): 4–8 วัน กินอินทรียวัตถุในมูล
• ดักแด้: 6–8 วัน ใต้ผิวดิน/ในมูลแห้ง
• ตัวเต็มวัย: พบได้นานขึ้นในอากาศเย็น; โดยทั่วไปประชากร หมุนรุ่นทุก 10–20 วัน ในคอกที่อุ่นชื้น

หมายเหตุ: แหล่งข้อมูลภาคสนามบางแห่งรายงานอายุยืนของตัวเต็มวัยได้นานในอุณหภูมิต่ำ; ในสภาพคอกอุ่นมักมีอายุสั้นกว่าและทดแทนรุ่นเร็ว

ผลกระทบต่อฟาร์ม

• ระคายเคือง–เครียด: สัตว์กระดิกหาง/ถูตัวบ่อย → ใช้พลังงานมากขึ้น
• ลดผลผลิต: โคให้นม–เนื้อมี ผลผลิต/อัตราเจริญเติบโตลดลง; แผลถลอกเสี่ยงติดเชื้อซ้อน
• ต้นทุนเพิ่ม: ยา–แรงงาน–การจัดการมูล/พื้นที่ชื้น

แผน IPM คุมแมลงวันเขาสัตว์ (ทำตามได้จริงในฟาร์ม)

1) สุขาภิบาลคอก & จัดการมูล (หัวใจหลัก)

• เก็บมูล–ฟางชื้นทุกวัน, เกลี่ยหน้าแคร่–พื้นคอกให้แห้ง
• กลับกอง/หมักปุ๋ยคอก ให้เกิดความร้อน (เร่งย่อยสลาย–ฆ่าหนอน)
• จัด ระบายน้ำ/หลังคา/ร่มเงา ลดจุดชื้นคงค้าง

2) ตัดวงจรแหล่งเพาะ

• แยก กองอาหารสัตว์/ฟาง ออกจากพื้นที่เปียกปัสสาวะ
• พื้นที่ให้อาหาร–รางน้ำ ทำความสะอาดสม่ำเสมอ ไม่ให้เศษอาหารเน่า

3) มอนิเตอร์ประชากรบนตัวสัตว์

• ตรวจ จำนวนตัวบนสีข้าง/ไหล่ สุ่ม 10–15 ตัว/ฝูง ทุกสัปดาห์
• ทำ บันทึกแนวโน้ม เพื่อกำหนดเกณฑ์เริ่มคุมเข้ม (เช่น ค่าเฉลี่ยเกิน X ตัว/สัตว์)

4) เครื่องมือควบคุมเชิงกายภาพ–พฤติกรรม

• Walk-through traps / backrubbers (ทางเดินผ่าน/ผ้าเช็ดหลังชุบสาร) วางจุดบังคับผ่าน
• ใช้ พัดลม/ม่านลม ในโรงรีดนม ลดการเกาะพัก
• ส่งเสริม ด้วงกินมูล (dung beetles) โดยหลีกเลี่ยงสารที่ทำลายประโยชน์ในระบบ

5) สารเคมี & IGR (ใช้อย่างมีแผน)

• แท็กหู (ear tags), ราดหลัง/พ่นจุด (pour-on/spot-on), สเปรย์เฉพาะจุด ตามฉลากความปลอดภัยสัตว์–ผู้ปฏิบัติงาน
• หมุนเวียนกลุ่มสาร (เช่น pyrethroid ↔ organophosphate ↔ macrocyclic lactone) ลดดื้อยา
• Feed-through IGR (เช่นสารยับยั้งการลอกคราบในมูล) เพื่อตัดช่วงหนอน–ดักแด้
• ตั้ง ปฏิทินเว้นระยะ และ บันทึก lot/กลุ่มสาร ทุกครั้ง

⚠️ หลีกเลี่ยงการพ่นกว้างโดยไร้ข้อมูลมอนิเตอร์, อย่าใช้สารกลุ่มเดิมต่อเนื่องนาน, ปกป้องผู้ใช้ด้วย PPE และเว้นระยะห้ามใช้ก่อนรีดนม/เชือดตามฉลาก

เช็กลิสต์ “แก้ด่วนใน 15 นาที”

• เก็บมูล–ฟางชื้นออกจากคอกวันนี้
• เติม/กลับกองปุ๋ยคอกให้ร้อน
• เช็ด–ล้างรางอาหาร/น้ำ ลดเศษอินทรียวัตถุ
• ตรวจนับแมลงบนโคอย่างน้อย 10 ตัว และจดบันทึก
• เช็กอุปกรณ์ควบคุม (backrubbers/กับดักเดินผ่าน) ให้พร้อมใช้งาน

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ “แมลงวันเขาสัตว์ Horn fly (Haematobia irritans) ในฟาร์มโค–กระบือ — แยกให้ชัวร์ คุมให้อยู่ ประหยัดต้นทุน (อัปเดต 2025)”

คำถามที่ 1 “ที่เกาะเต็มสีข้างคือ Horn fly หรือ Stable fly?” — แยกใน 10 วิ ไม่ต้องจับ

เช็กเร็วแบบภาคสนาม

ตำแหน่งเกาะ:

• Horn fly เกาะ “ติดตัว” แทบทั้งวัน — ไหล่ หลัง สีข้าง ใกล้เขา; ตกใจแล้วบินวน “สั้น ๆ” กลับมาเกาะเดิม
• Stable fly ชอบ ขา/ข้อเท้า สัตว์ เห็นโค “กระทืบเท้า/สะบัดแรง” บ่อย

ปาก:

• Horn fly หลอดปากยาวสีดำเล็ก (proboscis) + palpi ยาวพอ ๆ กัน
• Stable fly ปลายปากใหญ่กว่า ชัดเป็น “หอก”

คำถามที่ 2 ต้องเริ่มคุม “เมื่อไหร่” และนับยังไงให้แม่น? (เกณฑ์เริ่มแอ็กชันแบบมืออาชีพ)

สูตรนับ 3 ขั้น (สัปดาห์ละครั้ง)

1. เลือก โค 10–15 ตัว/ฝูง แบบสุ่มในคอกเปิด
2. นับ Horn fly บน ข้างเดียว ของแต่ละตัว (ไหล่–หลัง–สีข้าง)
3. คิดค่าเฉลี่ย → ถ้า ≥100 ตัว/ตัว (สองข้างราว 200) สำหรับโคเนื้อ หรือ ≥50 ตัว/ตัว สำหรับโคนม/สัตว์อ่อนวัย ⇒ เริ่มคุมเข้ม

คำถามที่ 3 แผน “คุมให้อยู่จริง” แบบ IPM — ใช้อะไร ตอนไหน ให้คุ้มและลดดื้อยา?

Roadmap 4 ชั้น (โฟกัสผลลัพธ์ + ต้นทุน)

ตัดแหล่งเพาะ (ทุกวัน/ต่อเนื่อง)

• เก็บมูล–ฟางชื้น, กลับกอง/หมักให้ ร้อน (ฆ่าหนอน), จัดระบายน้ำคอกให้แห้ง
• แยกกองอาหารสัตว์/ฟาง ออกจากโซนเปียกปัสสาวะ

กายภาพ–พฤติกรรม (ตั้งครั้งเดียว คุ้มยาว)

• Walk-through trap/ประตูบังคับผ่าน + backrubbers ที่สัตว์ต้องถูตัว
• พัดลม/ม่านลมในโรงรีดนม ลดการเกาะพัก
• ส่งเสริม ด้วงกินมูล (หลีกเลี่ยงสารที่ทำลายระบบนิเวศมูล)

เคมีอย่างมีสติ (เริ่มเมื่อแตะเกณฑ์)

• เลือกตามบริบท: แท็กหู (ear tag), ราดหลัง/หยดหลัง (pour-on/spot-on), สเปรย์จุด
• หมุนเวียนกลุ่มสาร: เช่น pyrethroid ↔ organophosphate ↔ macrocyclic lactone ทุกฤดูกาล/เมื่อประสิทธิภาพตก
• บันทึก lot/วันที่ใช้/กลุ่มสาร และ เว้นระยะ ตามฉลาก (โคนม/โคขุนต้องเคร่งครัดเรื่องระยะเว้น)

ตัดวงจรในมูล (เสริมความยั่งยืน)

• ใช้ Feed-through IGR (ตัวควบคุมการเจริญในมูล) ช่วงฤดูกาลชุก — ลดหนอน-ดักแด้โผล่รอบใหม่
• จับคู่กับข้อ 1–2 เพื่อให้ แรงเกิดต่ำกว่าศักยภาพขยายพันธุ์

แพ็กเกจเริ่มต้น 14 วัน (ทำตามได้ทันที)

• วัน 1–3: เก็บมูล–ฟางชื้น, กลับกอง/ตั้งจุดแห้ง, ติดตั้ง walk-through + เติม backrubbers
• วัน 4: ตรวจนับทั้งฝูง → ถ้าเกินเกณฑ์ เริ่ม pour-on/แท็กหู รุ่นแรก + ลงทะเบียนกลุ่มสาร
• วัน 7: ทบทวนตัวเลข, เติมน้ำยากับดัก/ผ้าเช็ดหลัง, เติม IGR (ถ้าใช้งาน)
• วัน 14: นับรอบสอง → ถ้ายังสูง ให้ สลับกลุ่มสาร และไล่ปิดแหล่งชื้นที่ยังตกค้าง

เลี่ยง “พ่นกว้างทั้งคอกแบบไม่มีข้อมูล”—สิ้นเปลือง, เสี่ยงดื้อยา, และทำลายตัวห้ำ-ตัวเบียนในระบบมูล
เป้าหมาย IPM: ใช้สารให้น้อยแต่แม่น, ยึด มูล–ความชื้น–กับดัก–หมุนเวียนสาร เป็นแกนหลัก แล้ววัดผลจาก ตัวเลขบนตัวสัตว์ ทุกสัปดาห์ครับ.