จัดหมวดหมู่ทางวิทยาศาสตร์ (Taxonomy)

• ชื่อวิทยาศาสตร์: Proconura minusa (Narendran)
• ชื่อเดิม (Synonym): Euchalcidia caryobori
• วงศ์ (Family): Chalcididae
• อันดับ (Order): Hymenoptera

ลักษณะจำแนกภาคสนาม (Field ID) — ดูอย่างไรให้มั่นใจ

• ขนาดลำตัว: ประมาณ 1.7–2.7 มม.
• สีสัน: ลำตัว สีดำ ปีกใส 2 คู่
• ปีกคู่หน้า: ไม่มีเซลล์ ชัดเจน และ “เส้นขอบปีก” ไม่แตะ ขอบปีกคู่หน้า
• โคนขาหลัง: ใหญ่เด่น ขอบด้านในมี ฟันหวี (comb-like teeth)
• Scutellum: ขอบด้านหลัง โค้งกลม
• ปล้องท้องแรก (first metasomal tergite): ผิว ราบเรียบ ไม่มีหลุม และมี สันนูน 2 เส้น ชี้เข้าหากัน
• หนวด: แบบกึ่งลูกปัด (submoniliform) ตัวเมีย เพรียวเล็กกว่า ตัวผู้

เคล็ดลับภาคสนาม: ส่องด้านข้างเพื่อเห็น “โคนขาหลังใหญ่ + ฟันหวี” และเงี่ยงสันนูน 2 เส้นบนปล้องท้องแรก จะช่วยแยกจากแตนเบียนกลุ่มอื่นได้ดี

วงจรชีวิต (Life Cycle) — สั้น เร็ว ตั้งประชากรง่าย

จุดแข็งของ P. minusa: วงจรสั้น → ทัน “ระลอกระบาด” ของศัตรู และ สเกลได้ไว ในแปลง/เรือนปลูก เมื่อจัดการสิ่งแวดล้อมเหมาะสม

บทบาททางนิเวศ & การใช้งานใน IPM

• เป็น ตัวเบียน (parasitoid) ที่มุ่งโจมตีแมลงศัตรูพืชบางกลุ่ม (ขึ้นกับพื้นที่และชนิดพืช)
• จุดเด่นคือ เจาะวางไข่แม่นยำ ทำให้โฮสต์หยุดกิน–อ่อนแรง–ตาย และลดวงจรศัตรูรุ่นถัดไป
• ทำงาน เงียบ ปลอดกลิ่น เหมาะกับผักผลไม้ปลอดภัย เรือนปลูกระบบปิด และพื้นที่ที่ต้องคุมสารตกค้าง

วิธีใช้ให้เห็นผล

สำรวจ (Scout) ให้เจอโฮสต์วัยอ่อน

• เดินตรวจใบ–ใต้ใบ/ยอดอ่อน และโซนที่ศัตรูเพิ่งเริ่มสะสม

ปล่อยช่วงอากาศเย็น (เช้า/เย็น)

• ลดความเครียดจากความร้อน ลมสงบ แตนบินหาเหยื่อได้ดี

กระจายจุดปล่อยหลายตำแหน่ง

• เน้น “ฮอตสปอต” ที่พบโฮสต์สม่ำเสมอ เพื่อปิดช่องว่างการแพร่ระบาด

งดสารกำจัดแมลงออกฤทธิ์กว้าง ก่อน–หลังปล่อย

• อย่างน้อย 3 วัน ช่วยให้อัตรารอด/การจับคู่สูงขึ้น

ติดตามผลรายสัปดาห์

• บันทึกจำนวนศัตรู–ร่องรอยกิน–สัญญาณการเบียน (เช่น ซาก/ดักแด้เล็ก ๆ) เพื่อปรับรอบการปล่อย หากมีฝนหรือลมแรงหลังปล่อย ให้ เสริมปล่อยบางส่วน เมื่อสภาพอากาศนิ่ง

FAQ 3 คำถามยอดฮิต ของ แตนเบียนดำเล็ก (Proconura minusa) 

คำถามที่ 1 แตนเบียนดำเล็ก “ต่างจากแตนเบียนทั่วไป” ยังไง—ทำไมถึงเหมาะกับ IPM?

เด่นที่ วงจรชีวิตสั้น–ตั้งประชากรเร็ว และมุ่งโจมตีโฮสต์ได้แม่นยำ จึง “ตัดตอน” การระบาดได้ทันระลอก

จุดแข็งที่ชาวไร่/หัวหน้าโรงเรือนชอบ

• ไว: ไข่→ดักแด้→ตัวเต็มวัย ใช้เวลาสั้น เหมาะช่วงเริ่มพบศัตรู
• กระทบเคมีต่ำ: ไม่มีสารตกค้าง/กลิ่น เหมาะพื้นที่อาหารปลอดภัย–เรือนปลูกระบบปิด
• ช่วยทีมสำรวจ: มีลักษณะเด่น (โคนขาหลังใหญ่มี “ฟันหวี”) ใช้ยืนยันชนิดในภาคสนามได้ง่าย

คำถามที่ 2 ปล่อย “เมื่อไร–อย่างไร” ให้เห็นผลทั้งแปลงเปิดและเรือนปลูก?

ปล่อยเร็วตั้งแต่เริ่มพบโฮสต์วัยอ่อน แล้วทำ ต่อเนื่อง 2–3 รอบ ห่างกัน 7–10 วัน โดยเว้นสารออกฤทธิ์กว้างก่อน–หลังปล่อย

SOP ลงมือทำ

• เวลา: เช้าตรู่/เย็น (อากาศเย็น ลมสงบ)
• กระจายจุดปล่อย: ปักหลายจุดใน “ฮอตสปอต” ที่พบโฮสต์จริง เพื่อตัดช่องว่างการระบาด
• เรือนปลูก: ปล่อย “ด้านใน” ลดการเปิด–ปิดประตูถี่ รักษาอากาศนิ่งพอให้แตนหาเหยื่อ
• หลังฝน/ลมแรง: เสริมปล่อยเฉพาะจุดเมื่อใบแห้ง–อากาศนิ่ง
• ติดตามผล: ทุก 7 วัน ตรวจ “โฮสต์ยังมีชีวิต : สัญญาณการเบียน/ดักแด้เล็ก ๆ” เพื่อปรับรอบถัดไป

คำถามที่ 3 ปลอดภัยไหม—กระทบผึ้ง/แมลงผสมเกสรหรือพืชหรือไม่? ใช้ร่วมกับอะไรได้บ้าง?

ปลอดภัยต่อคน–สัตว์เลี้ยง–พืช และโดยทั่วไป ไม่มุ่งโจมตีแมลงผสมเกสร เพราะหาโฮสต์เฉพาะกลุ่มที่เป็นศัตรูพืช

ใช้ร่วมกันให้แรงขึ้น (IPM Combo)

• Bt/ชีวภัณฑ์จำเพาะ: ใช้แบบ “เฉพาะจุด–เฉพาะเวลา” กับวัยอ่อน เว้นช่วงรอบปล่อยแตนเพื่อไม่รบกวนการทำงาน
• มุ้งกันแมลง/การจัดพืชพรรณ: ลดศัตรูบินเข้า–คงประชากรแตนที่ปล่อยไว้
• การจัดการสุขอนามัย: เก็บใบเสียหายเฉพาะจุด–ลดวัชพืชขอบแปลง เพื่อตัดแรงหนุนศัตรู
• หลักสำคัญ: เลี่ยงสารกำจัดแมลงออกฤทธิ์กว้างในช่วงมี ตัวเต็มวัย แตนเบียนอยู่ในแปลง/เรือนปลูก