ทำความรู้จัก (Field ID)

• ชื่อสามัญ: mango leafhopper
• ชื่อวิทยาศาสตร์: Idioscopus clypealis (Lethierry), I. niveosparsus (Lethierry)
• อันดับ/วงศ์: Hemiptera | Cicadellidae
• ลักษณะเด่น: ตัวเล็ก เทา–น้ำตาลปนดำ หัวโตและป้าน ลำตัวเรียวไปทางปลายท้อง สองชนิดนี้ หน้าตาคล้ายกันมาก เคลื่อนไหวไว โดนรบกวนแล้วมักกระโดด/บินสั้น ๆ

วงจรชีวิต (สั้น เร็ว ต้องคุมให้ทัน)

การเปลี่ยนแปลง แบบไม่สมบูรณ์ (incomplete metamorphosis)
ไข่ → ตัวอ่อน (nymph; ลอกคราบ 4 ครั้ง) → ตัวเต็มวัย

• ไข่: ~7–10 วัน
• ตัวอ่อน: ~17–19 วัน (เริ่มดูดกินตั้งแต่วัยอ่อน)
• ตัวเต็มวัย: อยู่ได้ 15–19 วัน

รวมวงจรเพียง ไม่กี่สัปดาห์ ทำให้ระบาดรอบต่อรอบได้เร็ว โดยเฉพาะช่วงช่อดอก–ผลอ่อน

อาการ–สัญญาณระบาดในสวน

• ดูดกินช่อดอก/ยอดอ่อน → เหี่ยว แห้ง ผสมไม่ติด ผลร่วง
• มูลหวาน (honeydew) เคลือบใบ–ช่อ → เขม่าดำ (sooty mold) บดบังการสังเคราะห์แสง คุณภาพผลลด
• มดชุก–ผิวใบเหนียว → สัญญาณมีมูลหวาน
• ซากคราบลอกตัวอ่อน ติดตามก้านช่อ–ใต้ใบ

ช่วงเสี่ยงสูง

• แตกยอดอ่อน–แทงช่อดอก จนถึง ผลอ่อน (ทรงพุ่มเขียวอ่อน ดึงดูดตัวเต็มวัยมาวางไข่)

แผน IPM คุมเพลี้ยจักจั่นมะม่วง (ทำตามได้ทีละขั้น)

1) Monitoring (รู้ให้ทันก่อนระบาด)

• เขย่าช่อ เบา ๆ เหนือถาด/ผ้าขาวแล้วนับตัวที่หล่น (สัปดาห์ละครั้งช่วงแทงช่อ–บานเต็มที่)
• ติด แผ่นกาวสีเหลือง ระดับทรงพุ่มรอบสวนเพื่อเฝ้าระวังแนวโน้ม
• บันทึก “จำนวนต่อช่อ/ต่อ 10 เขย่า” + ระดับความเสียหาย → ใช้ตัดสินใจจัดการแบบจำเพาะจุด

2) Cultural control (จัดสภาพแวดล้อมให้ไม่เอื้อ)

• ตัดแต่งทรงพุ่มให้โปร่ง อากาศถ่ายเท ลดที่หลบซ่อน
• เก็บกวาด ช่อดอกแห้ง–ยอดติดเขม่า ออกจากสวน
• จัด น้ำ–ปุ๋ยไนโตรเจนให้พอดี ไม่เขียวจัดเกินไปซึ่งล่อเพลี้ย

3) Mechanical/Physical

• พ่น น้ำแรงพอเหมาะ ล้างมูลหวาน–ผิวเหนียว ลดเขม่าดำ (เลี่ยงช่อบานจัด)
• คลุม/ป้องกันจุดแปรรูป–คัดบรรจุไม่ให้มูลหวานหยดสะสม

4) Biological control (อนุรักษ์ศัตรูธรรมชาติ)

• รักษาความหลากหลายของ แมงมุม–เต่าทอง–แตนเบียน ในทรงพุ่ม
• ปลูกพืชดอกเล็กหลากชนิด ริมสวน เพื่อเป็นแหล่งน้ำหวาน/เกสรให้ตัวห้ำ–ตัวเบียน
• หลีกเลี่ยงสาร ออกฤทธิ์กว้าง ที่กวาดผู้ช่วยไปด้วย

5) Biorational/Selective (เมื่อจำเป็นจริง)

• เลือกผลิตภัณฑ์ จำเพาะต่อเพลี้ยจักจั่น หรือ บีไอโอ/น้ำมันพืช ตามฉลาก
• พ่นเฉพาะจุด–เฉพาะเวลา เน้นช่วงที่พบ ตัวอ่อนวัยต้น บนช่อ/ยอด (ให้ตรงวงจร)
• หลีกเลี่ยงช่วงช่อบาน–ผึ้งทำงาน รักษาสหายผสมเกสร

SOP ปฏิบัติช่วง “ก่อนออกช่อ → หลังติดผลอ่อน”

1. ก่อนแทงช่อ 2–3 สัปดาห์: ตัดแต่ง–เปิดทรงพุ่ม, ตั้งแผ่นกาวเหลือง, วางแผนสำรวจรายสัปดาห์
2. เริ่มแทงช่อ: สำรวจเขย่าช่อทุก 3–7 วัน, ล้างมูลหวานเฉพาะจุดที่เริ่มเหนียว
3. ช่อบาน–ติดผลอ่อน: หากพบตัวอ่อนสูง จัดการแบบจำเพาะจุด ด้วยผลิตภัณฑ์เลือกสรร—เลี่ยงช่อบาน, รักษาผึ้ง
4. หลังติดผล 2–3 สัปดาห์: เก็บกวาดช่อค้าง–ใบเขม่า, ประเมินแนวโน้มและปรับแผนรอบถัดไป

FAQ — เพลี้ยจักจั่นมะม่วง (Idioscopus clypealis, I. niveosparsus) ช่วง “ช่อดอก–ติดผล”

คำถามที่ 1 จะคุมเพลี้ยช่วงช่อดอกโดย “ไม่กระทบผึ้ง” ได้อย่างไร?

ยึด IPM เน้นไม่พ่นช่วงดอกบาน เป็นหลัก: เฝ้าระวังด้วยการ “เขย่าช่อ–แผ่นกาวสีเหลือง”, ล้างมูลหวานเฉพาะจุด, และหากจำเป็นจริงให้พ่น หลังพระอาทิตย์ตก/ก่อนพระอาทิตย์ขึ้น พร้อมเลือกผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรต่อผึ้งมากที่สุดและลดการฟุ้งกระจายของละอองพ่นครับ.

ทิปส์หน้างาน

• ช่วงบานจัด: งดพ่น (ให้ใช้การล้างด้วยน้ำแรงพอเหมาะ/ดูดแมลงเฉพาะจุดแทน) และคุยเงื่อนไขกับผู้เลี้ยงผึ้งก่อนเสมอ.
  
• ก่อน/หลังบาน: ถ้าระบาดขึ้นต่อเนื่อง ค่อยพิจารณา สารจากพืช/สูตรเลือกสรร (เช่น อะซาดิแรคตินจากน้ำมันสะเดา) แบบพ่นเฉพาะจุด–เฉพาะเวลา เพื่อลดผลกระทบผู้ล่าธรรมชาติในทรงพุ่มครับ.

คำถามที่ 2 “เกณฑ์ตัดสินใจ” เริ่มจัดการเมื่อไร—ต้องมีกี่ตัวต่อช่อ?

เกณฑ์ภาคสนามที่พบใช้กัน: ≈5 ตัว/ช่อ (panicle) ใกล้เคียง “ระดับเสียหายทางเศรษฐกิจ (EIL)” ในการทดลองภาคสนามหลายฤดูกาล—ใช้คู่กับการดูความเสียหายจริงและช่วงพัฒนาการของช่อครับ

วิธีวัดเร็ว

• เขย่าช่อเบา ๆ เหนือถาด/ผ้าขาว แล้วนับตัว—ทำ 10 ช่อกระจายทั้งทรงพุ่ม บันทึก “ตัว/ช่อ” รายสัปดาห์ในช่วงแทงช่อ–ผลอ่อน เพื่อเห็นแนวโน้มก่อนพุ่งระบาดครับ.
  

คำถามที่ 3 ใบ–ช่อ “เขม่าดำ” จัดการยังไงไม่ให้ต้นช้ำ?

แก้ที่ต้นเหตุ + ล้างอย่างถูกวิธี: เริ่มจาก คุมเพลี้ยผู้สร้างมูลหวาน แล้ว ล้างเขม่า ด้วยน้ำผสมน้ำยาล้างจานอ่อน ๆ (อัตราส่วน ~1 ช้อนโต๊ะ/น้ำ 1 แกลลอน) ทิ้งไว้ราว 15 นาที จากนั้นฉีดน้ำแรงพอเหมาะล้างออก อาจต้องทำซ้ำ 1–2 สัปดาห์จนผิวใสขึ้นครับ.

หมายเหตุสำคัญ

• ช่วงดอกบาน: หลีกเลี่ยงการฉีดแรงใส่ “ช่อบานจัด” ให้ล้างเฉพาะใบ/กิ่งและทำในเวลาเย็นเพื่อลดความเครียดพืชและผึ้งงาน, ส่วนการพ่นสารให้รอพ้นช่วงบานครับ