รู้จักให้ไว (Quick ID)

• ชื่อสามัญ: Angoumois grain moth / ผีเสื้อข้าวเปลือก
• ชื่อวิทยาศาสตร์: Sitotroga cerealella (Olivier)
• อนุกรมวิธาน: Order Lepidoptera | Family Gelechiidae
• พฤติกรรมเด่น: ตัวเมียวางไข่บนเมล็ด ขณะตัวอ่อนเจาะกินในเมล็ดจนเกิด “รูทางออก + ผงเมล็ด” ภายหลัง

วงจรชีวิต (จับจังหวะ = คุมได้)

• วางไข่: 100–500 ฟอง/ตัวเมีย
• ไข่: ~4–6 วัน
• ตัวอ่อน: ~19–26 วัน, ลอกคราบ 4–5 ครั้ง (กินอยู่ “ในเมล็ด”)
• ดักแด้: ~5 วัน
• ตัวเต็มวัย: หลังผสมพันธุ์ ตัวเมียตายภายใน ~5–7 วัน
• รวมวงจร: ~25–28 วัน (แปรตามอุณหภูมิ–ความชื้น)

สัญญาณระบาดที่ควรรีบเช็ก

• ผงเมล็ด (fines) มากผิดปกติในถุง/ใต้พาเลต
• เมล็ดมี รูออกกลมเล็ก ผิวบางโป่ง
• กลิ่นอับ–เหม็นหืน น้ำหนักสินค้าลดเร็ว
• พบตัวผีเสื้อขนาดเล็กบิน/เกาะบริเวณโซนเก็บ

ความเสียหายที่เกิดขึ้นจริง

• คุณภาพ: เมล็ดพรุน แตกหักสูง สี–กลิ่น–รสเพี้ยน
• ความปลอดภัยอาหาร: ปนเปื้อนซาก/ผงจากตัวอ่อน
• ต้นทุนธุรกิจ: สูญเสียสต็อก–แรงงานคัดทิ้ง–ร้องเรียนลูกค้า

IPM สำหรับบ้าน–โรงสี–โกดัง (ทำตามได้จริง)

1) Sanitation – ตัดต้นเหตุ

• กวาด/ดูด fines ใต้ชั้น–ร่องพื้น–หลังพาเลตทุกสัปดาห์
• แยกโซนสะอาดออกจากโซนซ่อม/รับเข้า

2) Storage – ปิดให้แน่น (Airtight/Hermetic)

• เก็บข้าว/ธัญพืชใน ภาชนะปิดสนิท หรือ ถุงชั้นกั้น (hermetic)
• พาเลต ยกพื้น–ห่างผนัง ให้ลมเดิน ลดอับชื้น

3) Receiving & Quarantine – กักกันล็อตเข้าใหม่

• ตรวจถุงเข้าใหม่หา รูออก–ผงเมล็ด–กลิ่นผิดปกติ
• กักกัน 3–7 วัน แล้วจึงเข้าสต็อกหลัก

4) FIFO & Lot Control – หมุนสต็อกให้เร็ว

• ใช้ First-In First-Out ติดป้ายล็อต–วันรับเข้า ลดเวลาพักจนวงจรครบ

5) Monitoring รายสัปดาห์

• ตรวจ ตะเข็บถุง–มุมชั้น–ใต้พาเลต วางท่อสำรวจ/กับดักแสง ทำ แผนที่ฮอตสปอต เพื่อเพิ่มความถี่ทำความสะอาดจุดเสี่ยง

6) บำบัดล็อตเล็ก (เมื่อพบตัว/รูออก)

• ซีลแน่นแล้ว แช่แข็งหลายวัน เพื่อตัดทุกวัยของแมลง
• การใช้สารเป็น ทางเลือกท้าย เฉพาะจุด–เวลา โดยเคร่งครัดต่อความปลอดภัยอาหาร

เช็กลิสต์ 45 วินาที (ติดหน้าโซนเก็บ)

• ไม่มี fines ค้างในมุม/ร่องพื้น
• ภาชนะ/ถุง ปิดสนิททุกใบ
• โซนเก็บ แห้ง–ลมเดิน
• ล็อตเข้าใหม่ กักกันแล้ว
• อัปเดต FIFO & ฮอตสปอต สัปดาห์นี้

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ ผีเสื้อข้าวเปลือก (Sitotroga cerealella) 

คำถามที่ 1 แช่แข็ง/อบ “ฆ่าทุกวัย” ได้ไหม? ต้องกี่องศากี่วัน

สรุปเร็ว: ได้—เหมาะกับล็อตเล็กในบ้าน/ร้าน

• แช่แข็ง: ใส่ถุงที่ ซีลแน่น แล้วแช่ 0 °F / −18 °C อย่างน้อย 3–4 วัน (เผื่อถึง 7 วันถ้าห่อหนา/แพ็กใหญ่) เพื่อครอบคลุมไข่–หนอน–ดักแด้–ตัวเต็มวัย
• อบร้อน: กระจายเป็น ชั้นบาง ในเตาอบ ≈130 °F / 54–55 °C อย่างน้อย 30 นาที (หรือ 140 °F / 60 °C ประมาณ 15 นาที) แล้วเก็บแบบปิดสนิททันทีหลังเย็นตัวลง, ใช้ได้กับข้าว/เมล็ดที่ทนร้อน

หมายเหตุ: กองเมล็ดมวลมาก/ไซโล นำความเย็น–ความร้อนได้ช้า การพึ่ง “อากาศหนาวภายนอก” หรือแช่สั้น ๆ ไม่พอฆ่า ต้องใช้วิธีระบาดวิชาเฉพาะทางของคลังเก็บแทนครับ

คำถามที่ 2 แยก “ผีเสื้อข้าวเปลือก” ออกจากมอดอาหาร/พิณช์รี (Indianmeal moth) ยังไง

เช็คลิสต์ภาคสนาม (ดูเร็ว ๆ):

• โครงรอยเสียหายเมล็ด: ผีเสื้อข้าวเปลือก เป็น ตัวกินในเมล็ด (internal feeder) → เจอ รูออกเกือบกลมเป๊ะ + ผงเมล็ด; ส่วน Indianmeal moth ทิ้ง ใย/เกล็ดผง พันกับอาหารแห้งด้านนอกมากกว่า
• หน้าตาตัวเต็มวัย: ผีเสื้อข้าวเปลือก ตัวเล็ก สีเหลืองอ่อน–น้ำตาล, ปีกหลังเรียว/แหลม; คนมักสับสนกับมอดเสื้อผ้า—สังเกตว่า “ตัวห้องครัว” บินวนหาแหล่งอาหาร แต่อยู่แถวครัว/โกดัง ไม่ใช่ตู้เสื้อผ้า
• วงจรเร็ว: โดยทั่วไปพัฒนา ~5 สัปดาห์ ในสภาพเหมาะ (อุ่น–ชื้น) → เห็นผง/รูออกเพิ่มในเวลาไม่นาน ต้องคัดแยก–บำบัดทันที

คำถามที่ 3 กันไม่ให้ “กลับมาอีก”: Airtight/Hermetic คุ้มไหม? ต้องวางกับดักแบบไหน

สูตรกันเกิดซ้ำ = ภาชนะปิดทึบ + เฝ้าระวังฟีโรโมน + ทำความสะอาดจุดเสี่ยง

• Airtight/Hermetic: ถุง/ถัง ชั้นกั้นอากาศ (hermetic) และภาชนะปิดทึบ ลดออกซิเจนภายใน จนกดกิจกรรมแมลง—งานวิจัยกับ ข้าวเปลือก/ธัญพืช รายงานว่า ความเสียหายลดลงชัด เมื่อเก็บในระบบ hermetic เทียบถุงทั่วไป (เหมาะกับทั้งครัวและโกดัง)
• กับดักฟีโรโมน (เฝ้าระวัง/กดประชากร): วาง ระดับสายตา ~1.5 ม. รอบขอบห้องและเป็นกริดในพื้นที่กว้าง; เพิ่มความหนาแน่นกับดักเพื่อหา “ฮอตสปอต”; หมายเหตุ—ประสิทธิภาพลด เมื่ออุณหภูมิ < 50 °F / 10 °C เพราะแมลงเคลื่อนที่น้อย
• ทำความสะอาดเชิงลึก (Sanitation): ดูด/กวาด fines ใต้ชั้น–ร่องพื้น–หลังพาเลต ทุกสัปดาห์ + สร้าง “แผนที่ฮอตสปอต” จากผลกับดักเพื่อเร่งทำความสะอาดและคัดล็อตเสี่ยง (พื้นฐาน IPM ที่ได้ผลที่สุดระยะยาว)