รู้จักศัตรูให้ไว (Quick ID)

• ชื่อสามัญ: Sweet potato weevil
• ชื่อวิทยาศาสตร์: Cylas formicarius
• วงจรชีวิตรวม: ราว 2 เดือน (ขึ้นกับสภาพแวดล้อม)
• เป้าหมายทำลาย: ลำต้น–หัวมันเทศ ทั้งขณะเจริญในแปลงและหลังเก็บเกี่ยว

วงจรชีวิตด้วงงวงมันเทศ (จับจังหวะ = คุมได้)

สภาพร้อน–แห้ง–หัวโผล่พ้นดิน = โอกาสวางไข่สูง

สัญญาณระบาดที่ควรรีบตรวจ

• หัวมันมี รูเข็มเล็ก ๆ หรือทางเดินคดเคี้ยวภายใน มี ผงขุย
• ผิวหัว แตกร้าวง่าย โดยเฉพาะส่วนโผล่พ้นดิน
• ลำต้นมีรอยแทะ/แผล แปลงมีกลิ่นฉุนผิดปกติจากส่วนที่ถูกทำลาย
• เจอตัวด้วงงวงตามผิวดิน/ซอกใบช่วงเย็น

ความเสียหายหลัก

• คุณภาพตก: หัวพรุน เนื้อแหว่ง กลิ่น–รสเพี้ยน
• ผลผลิตหาย: หัวช้ำเก็บไม่ทน สูญเสียหลังเก็บเกี่ยวสูง
• ต้นทุนเพิ่ม: ต้องคัดทิ้ง/ทำความสะอาด–คุมแปลงถี่ขึ้น

แผน IPM สำหรับ “แปลงมันเทศ”

1) ป้องกันต้นน้ำ (Pre-plant & Planting)

• ใช้ท่อนพันธุ์/ต้นพันธุ์จากแหล่ง ปลอดแมลง
• เว้นปลูกซ้ำที่เดิม หมุนเวียนพืช ที่ไม่ใช่พืชอาศัย
• ริดจ์–พูนดิน/คลุมฟาง ให้หัวไม่โผล่ ลดโอกาสวางไข่

2) สภาพแวดล้อมในแปลง

• รักษาความชื้นสม่ำเสมอ ลดการแตกร้าวของผิวหัว
• เก็บเศษซาก–หัวตกค้าง ออกจากแปลง เพื่อตัดแหล่งเพาะ
• รักษาความสะอาดขอบแปลง/คันนา ลดแหล่งหลบซ่อน

3) เฝ้าระวังและคัดทิ้ง (Monitoring & Sanitation)

• สำรวจหัว–โคนต้นทุกสัปดาห์ โดยเฉพาะช่วงใกล้เก็บเกี่ยว
• เจอต้น/หัวที่มีร่องรอย ให้ คัดออกและทำลาย นอกแปลงทันที
• ใช้แนวคิด “ตรวจเร็ว–ตัดเร็ว” ลดแรงกดประชากร

4) เก็บเกี่ยว–ขนถ่ายอย่างระวัง

• เก็บเกี่ยว ตรงอายุ ไม่ปล่อยค้างแปลงนาน
• หลีกเลี่ยงการช้ำ–บาดเจ็บของหัวระหว่างขุดและขนย้าย

หลังเก็บเกี่ยว (Postharvest Hygiene)

• คัดหัวเสีย/มีรู–ผงขุย ออกจากล็อตดี
• อบผิว/ทำให้แห้งสะอาดก่อนเก็บ
• เก็บในโรงเรือน แห้ง–ลมเดิน–เย็น ภาชนะโปร่ง ระบายถ่ายเท
• ใช้ FIFO (First-In First-Out) หมุนสต็อก ลดเวลาพักจนแมลงครบรอบ

เช็กลิสต์ 45 วินาที (ติดหน้ากระต๊อบ/โรงเรือน)

• ท่อนพันธุ์มาจากแหล่งปลอดแมลง
• พูนดิน/คลุมฟาง หัว ไม่โผล่
• เก็บเศษซาก–หัวตกค้าง ทุกสัปดาห์
• ตรวจหัวตัวอย่างก่อนเก็บล็อตใหญ่
• โรงเก็บ แห้ง–เย็น–ระบายอากาศดี + ใช้ FIFO

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ ด้วงงวงมันเทศ (Cylas formicarius) 

คำถามที่ 1 มันเทศที่มี “รู–รอยคดเคี้ยว–กลิ่นฉุน/รสขม” กินได้ไหม?

สั้นๆ: ไม่แนะนำ ถ้ามีรสขมหรือกลิ่นฉุนชัดเจน เพราะการกัดกินของด้วงงวงทำให้หัวมันสร้างสารเทอร์พีนอยด์ (เช่น ipomeamarone) ที่ให้รสขมและกลิ่นแรง; งานสวนและเอกสารวิชาการระบุชัดว่า หัวที่ถูกด้วงงวงทำลายจะมีรสขม และคุณภาพเสื่อม ควรคัดทิ้งทั้งหัว โดยเฉพาะเมื่อมีอุโมงค์กินภายใน/ผงขุยมาก ๆ (รอยผิวเล็กน้อยที่ไม่ขมอาจปอกทิ้งได้ แต่ถ้าสงสัย—ทิ้งดีที่สุด)

ทิปคัดทิ้ง/กันปนเปื้อน

• แยกหัวต้องสงสัยออกจากล็อตดีทันที และทำความสะอาดภาชนะ/พื้น
• เก็บหัวที่ดีในที่ เย็น ~13–15 °C, RH สูง หลังผ่านการ คิวริ่ง (curing) 4–7 วัน ที่ ~29–30 °C, RH 85–95% ช่วยให้ผิวหายแผล ลดโอกาสติดเชื้อ/แมลงลาม

คำถามที่ 2 “ฟีโรโมน” จับด้วงงวงมันเทศได้ผลไหม วางยังไงให้คุ้ม?

ได้ผลทั้ง เฝ้าระวังและกดประชากร เมื่อวางถูกวิธี

• เหยื่อล่อ: ใช้ฟีโรโมนเพศของด้วงงวงมันเทศ (Z-3-dodecenyl (E)-2-butenoate) สำหรับดักตัวผู้ เพื่อตัดโอกาสผสมพันธุ์/ชี้จุดฮอตสปอต
• ประสิทธิผลหน้างาน: งานภาคสนามรายงานว่าแปลงที่ติดกับดักฟีโรโมน รูทำลายต่อหัวลดลงอย่างมีนัย เมื่อเทียบแปลงควบคุม (ดักต่อเนื่องและเปลี่ยนเหยื่อตามอายุการใช้งาน)
  
• การติดตั้ง: เริ่มวาง รอบขอบแปลงและเป็นกริดในแปลง ตำแหน่ง สูงกว่าพุ่ม ~30–50 ซม. ใช้ชนิด funnel/unitrap/กาว ที่รองรับเหยื่อฟีโรโมน และ เปลี่ยนเหยื่อทุก 4–6 สัปดาห์ หรือเมื่อประสิทธิภาพตก
• ทำไมต้องฟีโรโมนใน IPM: ด้วงตอบสนองต่อฟีโรโมนได้ในระยะไกล (หลักร้อยเมตร) จึงเหมาะใช้ทั้งแจ้งเตือนระลอกระบาดและลดตัวผู้ร่วมกับมาตรการแปลง

คำถามที่ 3 “กันตั้งแต่ในแปลง” ยังไงไม่ให้ระบาดไปถึงโรงเก็บ?

คีย์เวิร์ดคือ ปกปิดหัว–เว้นพืชอาศัย–เก็บกวาดสะอาด

• ปกปิดหัว (Hilling/คลุมดิน): พูนดิน/คลุมฟางให้ หัวไม่โผล่ ลดรอยแตกผิวที่แม่ด้วงชอบวางไข่; รักษาความชื้นดินสม่ำเสมอเพื่อลดการแตกร้าว/ดินแยก
  
• เว้นพืชอาศัย/หมุนเวียนพื้นที่: กำจัดผักบุ้ง/ผักเช้า (สกุล Ipomoea) ริมแปลง, ไม่ปลูกซ้ำจุดเดิมต่อเนื่อง และแยกแปลงใหม่ให้ห่างจากแปลง/โรงเก็บที่เคยระบาด
  
• สุขลักษณะแปลง (Field sanitation): เก็บ เศษหัว–เถาตกค้าง ออกจากแปลง, กำจัดหัวค้างหลุมหลังเก็บเกี่ยว, ตรวจต้นพันธุ์ให้ ปลอดด้วง ก่อนปลูก
• หลังเก็บเกี่ยว: คิวริ่ง ตามสเปก แล้วเก็บที่ 13–15 °C, RH 85–90% พร้อมหมุนสต็อก FIFO; สุ่มตรวจคัดหัวมีรู/ผงขุยออกต่อเนื่องเพื่อตัดวงจรที่แฝงมา