ทำความรู้จัก (Quick ID)

• ชื่อสามัญ: Corn weevil, Maize weevil
• ชื่อวิทยาศาสตร์: Sitophilus zeamais (Motschulsky)
• อันดับ/วงศ์: Coleoptera | Curculionidae
• กลุ่มเสี่ยง: ข้าวโพด เมล็ดธัญพืชเมล็ดเต็ม ข้าวสาร ข้าวเปลือก เมล็ดถั่ว/อาหารสัตว์
• จุดน่ากังวล: ตัวอ่อนพัฒนา ภายในเมล็ด ภายนอกดูปกติจนใกล้โผล่ ทำให้คัดแยกช้าและแพร่เร็ว

วงจรชีวิต (จับจังหวะ = คุมได้)

• ไข่ต่อแม่: ~300–400 ฟอง
• ไข่ฟัก: 3–6 วัน
• ตัวอ่อน: 20–30 วัน (ลอกคราบ 4 ครั้ง)
• ดักแด้: 3–7 วัน
• รวมไข่→ตัวเต็มวัย: ~30–45 วัน
• ตัวเต็มวัยอยู่ได้: 1–8 เดือน (ยิ่งอุ่น–ชื้น ยิ่งคงอยู่และขยายเร็ว)

แปลเชิงปฏิบัติ: ถ้าไม่คุม ความชื้น/อุณหภูมิ และ เศษฝุ่นเมล็ด (fines) วงจรจะหมุนไวมาก

สัญญาณเตือนหน้างาน

• ผงแป้ง/เศษเมล็ดสะสมใต้กระสอบ–มุมชั้น
• เมล็ด เบา–พรุน มีรูเล็ก (รูออกของตัวเต็มวัย)
• กลิ่นอับ–จุดร้อนในกองเมล็ด (hot spots)
• พบตัวเล็กสีน้ำตาลเดิน/บินในโซนเก็บ

ความเสียหายหลัก

• ปริมาณ: น้ำหนักหายจากการกินภายในเมล็ด
• คุณภาพ: ความชื้น–เชื้อราสูงขึ้น สี–กลิ่น–รสเปลี่ยน เกรดตก
• ความปลอดภัยอาหาร: ปนเปื้อนผงซาก/เปลือกดักแด้ เพิ่มความเสี่ยงเชื้อรา

IPM สำหรับ “บ้าน/ร้าน/คาเฟ่”

1. Sanitation ตัดต้นเหตุ: ดูดฝุ่นร่อง–ใต้ชั้น กำจัด fines และคราบอินทรีย์ให้หมด
2. Airtight เก็บให้ปิดสนิท: ธัญพืช/อาหารสัตว์ → กล่องปิดแน่น/ถุงสุญญากาศ
3. แยก–คัด–ทิ้ง: ถุงที่เห็นตัว/รูเจาะ/กลิ่นผิดปกติ แยกปิดผนึกก่อนทิ้ง
4. แช่แข็งล็อตเล็ก: ซีลแน่นแล้วแช่แข็งหลายวัน เพื่อตัดทุกวัยของแมลง
5. คุมสภาพแวดล้อม: โซนเก็บ แห้ง–เย็น–อากาศถ่ายเท ลด RH และจุดอับ
6. FIFO: ของเก่าใช้ก่อน ลดเวลาพักจนปิดวงจร
7. เฝ้าระวังรายสัปดาห์: ตรวจถุงใหม่–จุดเสี่ยงอย่างสม่ำเสมอ

IPM สำหรับ “โกดัง/โรงสี/ไซโล/โรงงานอาหาร”

1. Pre-clean ก่อนรับเข้า: กวาด–ดูดฝุ่นพื้น/ร่อง/ใต้สายพาน–พาเลต กำจัด fines
2. มาตรฐานรับเข้า: สุ่มตรวจล็อต คัดสิ่งเจือปน ลดแหล่งอาหารแมลงตั้งแต่หน้าประตู
3. Exclusion & โครงสร้าง: อุดรอยแตก ผนึกประตู/ช่องลม ตั้งพาเลต ยกพื้น–ห่างผนัง
4. คุมสภาพแวดล้อม: ลดความชื้น–ความร้อนเฉพาะจุด ป้องกันจุดร้อนในกองเมล็ด
5. Monitoring รายสัปดาห์: ใช้ กับดัก/ท่อสำรวจ (probe/pitfall) ทำ แผนที่ฮอตสปอต
6. Stock Hygiene & FIFO: บันทึกล็อต–อายุสินค้า หมุนสต็อกเข้มงวด
7. บำบัดเชิงกายภาพ: ระบายอากาศ พลิกกอง ทำแห้งพื้นผิว/ชั้นวาง
8. มาตรการขั้นสูง: เลือกใช้เฉพาะจุด–เวลา โดยยึดข้อกำหนดความปลอดภัยอาหาร (เป็นทางเลือกท้าย)

เช็กลิสต์ 60 วินาที (ติดหน้าโซนเก็บ)

• โซนเก็บ แห้ง–เย็น–ลมเดิน
• ภาชนะ/ถุง ปิดสนิททุกใบ
• ไม่มี fines/เศษเมล็ด ค้าง
• ตรวจกับดัก/ท่อสำรวจ สัปดาห์นี้แล้ว
• FIFO ใช้จริง—ไม่มีล็อตค้างยาว

FAQ — 3 คำถามยอดฮิต ของ ด้วงงวงข้าวโพด (Sitophilus zeamais) แบบสั้น กระชับ ใช้ได้จริง

คำถามที่ 1 ต่างจาก “มอดงวงข้าว/มอดข้าวสาร” (S. oryzae) ยังไง — ดูจากอะไรในหน้างาน?

• ของที่โดนโจมตี: S. zeamais พบบ่อยใน ข้าวโพดเมล็ดเต็ม เมล็ดธัญพืช/อาหารสัตว์ ส่วน S. oryzae เจอได้มากใน ข้าวสาร/ข้าวเปลือก ทั่วไป
• สัญญาณที่เห็นเหมือนกัน: เมล็ด พรุน–เบา มี รูเล็กกลม (รูออกของตัวเต็มวัย) และมี ผงแป้ง/fines ใต้ถุง
• แยกชนิดให้ชัวร์ต้องส่องขยาย (ลายปีก/สันอกต่างกันเล็กน้อย) — แต่ แนวทาง IPM และการเก็บที่ถูกต้องเหมือนกัน: ลดความชื้น–เก็บแบบปิดสนิท–หมุนสต็อก–เฝ้าระวัง

คำถามที่ 2 กำจัดในบ้านแบบไม่ใช้สารเคมี: แช่แข็งกี่วัน? อบแดด/เตาอบ/ไมโครเวฟได้ไหม

• แช่แข็ง: ซีลสองชั้น แล้วแช่ที่ −18 °C อย่างน้อย 3–7 วัน → ตัดวงจรทุกวัย (ไข่–ตัวอ่อน–ดักแด้–ตัวเต็มวัย)
• เตาอบ/ลมร้อน (ล็อตเล็ก): อบที่ 60–65 °C นาน 30–60 นาที (วัดอุณหภูมิ “ถึงใจกลางเมล็ด”) ระวังคุณภาพ/ความหอมของเมล็ดเปลี่ยน
• ตากแดด: ใช้เสริมได้ถ้าแดดจัดและอากาศแห้ง แต่ ควบคุมอุณหภูมิไม่ได้ — เหมาะเป็นขั้นตอนลดความชื้นก่อนเก็บ มากกว่าฆ่าแมลงให้เด็ดขาด
• ไมโครเวฟ: ไม่แนะนำ สำหรับเมล็ดแห้งปริมาณมาก → ความร้อนกระจายไม่สม่ำเสมอ เสี่ยงไหม้/สุกเป็นหย่อม ๆ

หลังบำบัด คัดทิ้งเมล็ดเสีย แล้ว ย้ายเก็บในภาชนะปิดสนิท ทันที

คำถามที่ 3 ป้องกันไม่ให้ “กลับมาใหม่”: RH/ความชื้นเมล็ดเท่าไรดี และควรเก็บแบบไหน

• ความชื้นเมล็ด (MC) เป้าหมาย: ข้าวโพด/ธัญพืชควร ≤ 13% (ข้าวสาร ≤ 14%)
• สภาพแวดล้อมโซนเก็บ: ตั้งเป้า RH < 60%, เย็น, ลมไหลเวียนดี ไม่มีจุดอับ/ชื้น
• ภาชนะ: ใช้ กล่อง/ถังฝาปิดสนิท หรือถุงสุญญากาศ; ใส่ ซองดูดความชื้น เป็นตัวช่วย (เปลี่ยนตามกำหนด)
• สต็อก & ตรวจ: ทำ FIFO เคร่งครัด, ติดฉลากล็อต–วันเข้า, เปิดตรวจทุก 1–2 สัปดาห์ (ดูผงแป้ง–รูเจาะ–กลิ่นอับ)
• พื้นที่ใหญ่/โกดัง: ติด กับดัก/ท่อสำรวจ (probe, pitfall) รอบโซนรับเข้า–ชายผนัง–ใต้สายพาน และทำ แผนที่ฮอตสปอต ปรับจุดจัดการตามตัวเลข

สูตรจำง่าย: แห้งพอ–ปิดแน่น–หมุนไว–ตรวจสม่ำเสมอ = มอดงวงข้าวโพด “มาไม่ทันได้ป่วน”.