แมลงวันตาโต (Pipunculus sp.) ตัวเบียนเพลี้ยจักจั่น—คุมระบาดแบบชีววิธี
แมลงวันตาโต (Pipunculus sp.) ตัวเบียนเพลี้ยจักจั่นคู่ใจเกษตรกร — เล็กแต่ทรงพลัง!
ถ้าพูดถึง “นักล่าลับ” ในไร่นา หนึ่งในตัวท็อปคือ แมลงวันตาโต (Pipunculus sp.) จากวงศ์ Pipunculidae จุดเด่นคือ ตารวมสีแดงขนาดใหญ่เกือบเต็มศีรษะ ลำตัวผู้ใหญ่สีดำมันเหลือบทอง ขนาดราว 3 มม. แม้ตัวจิ๋ว แต่บทบาทสำคัญมากใน ชีววิธี (biological control) โดยเฉพาะการคุมประชากร เพลี้ยจักจั่นสีเขียว/เพลี้ยจักจั่นมะม่วง ให้ไม่ระบาด
ทำไม “แมลงวันตาโต” ถึงสำคัญ
- ตัวเบียนเฉพาะทาง: ตัวเมียวางไข่ เข้าไปในช่องท้องเพลี้ยจักจั่น ลูกหนอนจะเติบโต “ภายใน” ร่างโฮสต์
- ตัดวงจรระบาด: เมื่อหนอนโตเต็มที่ จะ ออกจากร่างเพลี้ย แล้วไปเข้าดักแด้ภายนอก ทำให้จำนวนเพลี้ยลดลงอย่างยั่งยืน
- เหมาะกับ IPM: ทำงานร่วมกับวิธีอนุรักษ์ศัตรูธรรมชาติ ลดความถี่/ปริมาณการพ่นสารได้
ระยะที่ควบคุมศัตรูพืชได้โดยตรง: ระยะตัวอ่อน (เป็นตัวเบียนภายในเพลี้ย)
ลักษณะจำแนกอย่างง่าย
- ตัวเต็มวัย: ดำมัน เหลือบทอง ตารวมแดงโตเด่นมาก ปีกใส ลำตัวยาว ~3 มม.
- พฤติกรรมการวางไข่: เจาะวาง ในท้องเพลี้ยจักจั่น (เช่น เพลี้ยจักจั่นสีเขียว/มะม่วง)
- ดักแด้: เกิด ภายนอก ร่างเพลี้ย หลังตัวหนอนออกจากโฮสต์
วงจรชีวิต (สรุปเข้าใจง่าย)
- ไข่ – ฝังในท้องเพลี้ยจักจั่น
- ตัวหนอน – อาศัยและกินภายในโฮสต์ (ระยะสำคัญที่คุมเพลี้ย)
- ดักแด้ – อยู่นอกร่างเพลี้ย
- ตัวเต็มวัย – ผสมพันธุ์/วางไข่ต่อเนื่องในแปลง
ใช้อย่างไรให้ได้ผลในแปลงจริง (แนวคิด IPM)
อนุรักษ์แมลงวันตาโต
- ลดการพ่นสารออกฤทธิ์ยาวนานช่วงเพลี้ยเริ่มระบาด/พบตัวเบียน
- ใช้สารเฉพาะจุด/เลือกกลุ่มที่ เป็นมิตรต่อศัตรูธรรมชาติ
จัดสภาพแวดล้อมให้เอื้อ
มี- แหล่งเกสร–น้ำหวานจากดอกขนาดเล็ก (เช่น ผักชีลาว/ยี่หร่า) ช่วยหล่อเลี้ยงตัวเต็มวัย
- รักษาความหลากหลายริมแปลง (พุ่มเตี้ย/แนวหญ้า) เป็นที่หลบพัก
ติดตามผล (Monitoring)
- สำรวจใบ/ใต้ใบพืชเจ้าบ้านเพลี้ยจักจั่น, ใช้แผ่นกาวสีเหลืองนับแนวโน้ม
- บันทึกการพบ “เพลี้ยถูกเบียน” (สีซีด ซูบ หรือพบดักแด้นอกลำตัว)
เช็กลิสต์ลงมือทันที
- จัดมุมพืชดอกเล็ก ๆ ให้ตัวเต็มวัยมีอาหาร
- ปรับแผนพ่นสาร → เน้นเฉพาะจุด/เวลาจำเป็น
- ติดตามเพลี้ยและร่องรอยถูกเบียนสัปดาห์ละครั้ง
- บันทึกภาพ/จำนวนเพลี้ยก่อน–หลัง เพื่อประเมินผล
FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ แมลงวันตาโต (Pipunculus sp.)
คำถามที่ 1 แมลงวันตาโตช่วยกำจัดศัตรูพืชอะไรได้บ้าง?
แมลงวันตาโตเป็น ตัวเบียนเพลี้ยจักจั่น โดยเฉพาะเพลี้ยจักจั่นสีเขียวและเพลี้ยจักจั่นมะม่วง ซึ่งเป็นศัตรูพืชสำคัญในนาข้าว–สวนผลไม้ ตัวหนอนจะเจริญภายในร่างเพลี้ยจนเพลี้ยตาย ลดจำนวนเพลี้ยได้อย่างยั่งยืน
คำถามที่ 2 จะดึงดูดแมลงวันตาโตมาในแปลงเกษตรได้อย่างไร?
ควร ลดการใช้สารเคมีออกฤทธิ์ยาวนาน และปลูกพืชดอกเล็ก ๆ เช่น ผักชีลาว ยี่หร่า โบราโจก เพื่อเป็นแหล่งน้ำหวาน–เกสรสำหรับตัวเต็มวัย พร้อมรักษาความหลากหลายของพืชริมแปลงให้เป็นที่พักพิง
คำถามที่ 3 รู้ได้อย่างไรว่าเพลี้ยจักจั่นถูกแมลงวันตาโตเบียนแล้ว?
เพลี้ยที่ถูกเบียนมักมี สีซีด ซูบ และสุดท้ายจะพบ ดักแด้แมลงวันตาโตอยู่นอกร่างเพลี้ย นอกจากนี้ยังสามารถติดตามด้วยการใช้แผ่นกาวสีเหลือง หรือการสำรวจใต้ใบพืชเจ้าบ้านเพื่อตรวจร่องรอยการถูกเบียน
