รู้จักด้วงดิน (Quick ID)

• ชื่อวิทยาศาสตร์: Ophionea ishii ishii
• ลักษณะเด่น: แมลงปีกแข็ง ขา 6 ขา โคนขาทั้ง 3 คู่สีน้ำตาล โคนปีกสีดำคาดสีน้ำตาลแดง กลางลำตัวมีแถบ ดำ–น้ำเงิน พาด และมี จุดขาว 2 จุด ด้านหลังซ้าย–ขวา หนวดยาว ปลายหนวดน้ำตาลเข้ม อกปล้องหน้าเรียวยาวคล้ายคอ
• ขนาด: ตัวเต็มวัยยาวประมาณ 7–8 มม. ตัวอ่อนสีดำมันเงา มีเขี้ยวแข็งแรง
• พฤติกรรมผู้ล่า: เร็ว–คล่องตัว ดักกินแมลงขนาดเล็กและไข่แมลงตามพื้นดิน ไต่–บินตามส่วนพืชเพื่อหาเหยื่อ
• แหล่งอาศัย: นาข้าว แปลงผัก ร่องปลูกและชายคันนา
• ช่วงที่ใช้ควบคุมศัตรูพืช: ตัวอ่อน–ตัวเต็มวัย

เป้าหมายที่ด้วงดินจัดการได้ดี

• ไข่และตัวอ่อนของหนอนศัตรูผัก/ข้าว
• เพลี้ยชนิดต่าง ๆ
• ดักแด้และตัวเต็มวัยของแมลงลำตัวนุ่มตามพื้นดิน

ยิ่งมี “พื้นที่ล่า” ที่ชื้นเล็กน้อยและมีเศษพืชคลุมดิน ด้วงดินยิ่งออกหากินได้ทั้งกลางวัน–กลางคืนอย่างมีประสิทธิภาพ

วิธีใช้ประโยชน์ในระบบ IPM (Integrated Pest Management)

1) อนุรักษ์ผู้ล่าธรรมชาติ (Conservation Biological Control)

• เว้นการฉีดสารกำจัดแมลงออกกฤทธิ์กว้างในช่วงที่พบด้วงดินหนาแน่น
• ถ้าจำเป็นต้องพ่น เลือกสารเฉพาะเจาะจง/วิธีพ่นแบบเป็นจุด และพ่นช่วงเย็นเพื่อลดผลกระทบ

2) ออกแบบแปลงให้ถูกใจด้วงดิน

• คลุมดิน (mulch) ด้วยฟาง/เศษพืชเพื่อเพิ่มความชื้นและที่หลบ
• ทำ “beetle bank” หรือแถบพืชพรรณตามขอบแปลงให้เป็นทางล่าและที่พัก
• รักษาร่องน้ำ/ขอบคันนาให้มีพืชคลุมบางส่วน (ไม่รกจนเป็นแหล่งศัตรูพืช)

3) จัดการแปลงอย่างแม่นยำ

• เก็บเกี่ยว/พรวนดินแบบเว้นพื้นที่พัก (refugia) บางส่วนให้ตัวห้ำคงอยู่
• ติดตามศัตรูพืชด้วยกับดัก/การสำรวจใบ–โคนต้น แล้ว ค่อยตัดสินใจ ใช้มาตรการเสริม

4) ผสานวิธีชีวภาพอื่น ๆ อย่างเหมาะสม

• ใช้เชื้อจุลินทรีย์กำจัดหนอน/เพลี้ยที่ไม่กระทบด้วงดินมากนัก เพื่อ “คุมเฉพาะจุด”

วิธีสังเกต “ด้วงดินทำงานอยู่”

• พบซากไข่/ตัวอ่อนหนอนถูกกัดกินบริเวณโคนต้น
• เห็นด้วงวิ่งเร็ว ๆ ใต้คลุมดิน เวลารดน้ำ/พรวนดินจะหนีแสงอย่างไว
• ระดับเพลี้ย–หนอนลดลง โดยไม่ได้เพิ่มการพ่นสาร

เช็กลิสต์ 45 วินาที (ติดข้างกระต๊อบนา/โรงเรือน)

• มีคลุมดิน/เศษพืชบาง ๆ ให้ที่หลบ
• ลด–เว้น สารออกกว้างในช่วงพบด้วงดิน
• สำรวจโคนต้น–ใบล่างทุกสัปดาห์
• เก็บเกี่ยว/พรวนแบบเว้น refugia
• บันทึกจุดพบและแนวโน้มศัตรูพืช

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ ด้วงดิน (Ophionea ishii ishii)

คำถามที่ 1 “Beetle bank” คืออะไร ทำยังไงให้ด้วงดินอยู่ประจำแปลง?

สรุปสั้น: Beetle bank คือแถบพืช/สันดอนเล็กๆ ริมแปลงที่เป็น “บ้านและทางล่า” ให้ด้วงดิน
ทำตามทีละขั้น

• วางตำแหน่ง: ทำแถบกว้าง 0.5–1 เมตร ริมคันนา/ขอบแปลงเป็นเส้นยาวต่อเนื่อง (เลี่ยงน้ำท่วมขัง)
• พืชพรรณ: ผสม หญ้าใบแคบทนแล้ง (เช่น หญ้าแพรก/หญ้าขน) กับ พืชดอกเตี้ยๆ (เช่น ดาวกระจาย/ปอเทือง) เพื่อให้มีทั้งที่หลบ–ที่หาเหยื่อ
• โครงสร้างพื้น: คลุมฟาง 2–5 ซม. ให้ชื้นเล็กน้อย มีเศษพืชโปร่งๆ ใต้พุ่มสำหรับวิ่งล่า
• ดูแล: ตัดแต่งเป็นช่วงๆ (อย่าไถทิ้งทั้งแถบ) ให้มีทั้งพุ่มเตี้ย–พุ่มกลาง เพื่อหลบอากาศร้อนกลางวัน
• เชื่อมต่อ: ทำ “สะพานคลุมดิน” จาก bank เข้าสู่แถวพืชหลักทุกๆ 10–15 เมตร เพื่อเปิดเส้นทางล่าเข้ากลางแปลง

คำถามที่ 2 ต้องฉีดจริงๆ เลือก “อะไร–เมื่อไร–อย่างไร” ไม่ให้กระทบด้วงดิน?

กฎ 3 ช = ชื้น–เช้า/เย็น–เฉพาะจุด

• อะไร (เลือกสาร): ให้ความสำคัญกับ วิธีกายภาพ/ชีวภาพก่อน (เก็บไข่–หนอน, กับดัก, เชื้อจุลินทรีย์เฉพาะกลุ่ม) ถ้าจำเป็นค่อยเลือกสารที่ ออกฤทธิ์จำเพาะแมลงเป้าหมาย และหลีกเลี่ยงกลุ่ม ออกกว้าง/ตกค้างยาว (ที่กวาดผู้ล่าตามพื้นดินไปด้วย)
• เมื่อไร (เวลา): พ่นช่วง เย็นใกล้มืด เพื่อลดการโดนโดยตรง เพราะด้วงดินออกล่าช่วงเย็น–ค่ำและวิ่งตามพื้น
• อย่างไร (เทคนิคพ่น): พ่นแบบ เฉพาะจุด/แนวระบาด ไม่พ่นคลุมทั้งแปลง, ใช้หัวฉีดหยาบ–แรงดันต่ำ เพื่อลดละอองลอยฟุ้งลงพื้น เช็คก่อนพ่นทุกครั้ง
• พบ ตัวห้ำ/มูลกัดกิน (ซากไข่–หนอน) จำนวนมากหรือไม่
• แนวโน้มศัตรูพืช ลดลงเอง ต่อเนื่องจากสัปดาห์ที่แล้วหรือไม่

ถ้า “ใช่” 2 ข้อนี้ ให้ ชะลอการพ่น แล้วติดตามอีก 3–4 วัน

คำถามที่ 3 จะรู้ได้ไงว่า “จำนวนด้วงดินพอ” คุมศัตรูพืชอยู่? (วิธีติดตามแบบง่าย)

ดัชนี “แก้วดัก 7 คืน” (ใช้เป็นเข็มทิศ ไม่ใช่มาตรฐานตายตัว)

• อุปกรณ์: แก้ว/กระปุกฝาต่ำ ฝังระดับดิน ใส่น้ำสบู่อ่อนๆ 1–2 ซม.
• วาง: 3–5 จุด/แปลงย่อย (หรือ ~1 จุด/งาน) ใต้แนวคลุมดิน–ขอบแปลง
• เก็บข้อมูล: เปิดดัก 7 คืน ต่อสัปดาห์ จดจำนวน “ด้วงดิน vs. ศัตรูพืชบินลงพื้น” ตีความแบบภาคสนาม
• แนวโน้ม ด้วงดินเพิ่มขึ้น พร้อมๆ กับ รอยกัดกินไข่/หนอนมากขึ้น และ ความเสียหายใบ/รวงทรงตัวหรือลดลง → ผู้ล่ากำลังทำงาน พอคุมได้
• ถ้าศัตรูพืชยัง พุ่งต่อเนื่อง 2 สัปดาห์ ทั้งที่มีด้วงดิน → ใช้ มาตรการเสริมเฉพาะจุด (ตัดแต่งใบที่เป็นพาหนะ, เก็บทำลายแหล่งวางไข่, ใช้ชีวภัณฑ์เฉพาะกลุ่มในโซนฮอตสปอต) บันทึกสำคัญที่ควรทำ
• สภาพอากาศ (ฝน–แดด–ลม), จุดที่มี คลุมฟาง/beetle bank, รอบการพ่น–ตัดหญ้า เพื่อเชื่อมโยง “การจัดการ → จำนวนผู้ล่า → ความเสียหาย”