Quick ID: จุดสังเกตเหาหนังสือ

• ขนาด: ประมาณ 1–2 มม. ตัวเล็กมาก
• สี: เหลืองน้ำตาลอ่อนถึงน้ำตาลเข้ม โปร่งแสง เล็กน้อย
• ที่พบ: บ้าน อาคารเก็บของ ห้องหนังสือ โกดัง และ กองฟาง/พื้นที่ชื้น ในโรงงาน
• นิสัย: ไวต่อความชื้น เดินเร็ว ชอบเล็มเชื้อรา เศษอินทรียวัตถุ และฝุ่นผงอาหาร

วงจรชีวิต & สภาพที่ชอบ

• อุณหภูมิที่ถูกใจ: ราว 25–30°C (อุ่นกำลังดี)
• บางชนิด ยัง ผสมพันธุ์ได้ที่ 5–15°C จึงพบได้แม้ในอากาศเย็น
• ตัวเล็กแต่ขยายประชากรไวเมื่อมี ความชื้นสูง + เชื้อรา (เชื้อรา = อาหารชั้นดี)

สรุป: “ลดชื้น = ลดอาหาร = ลดเหาหนังสือ” คือแกนหลักของการควบคุม

สัญญาณระบาดที่ควรรีบเช็ก

• จุดเล็ก ๆ เคลื่อนไหวบน ปก/สันหนังสือ กล่องกระดาษ หรือฉลากสินค้า
• คราบฝุ่น–ผงรา ตามสันชั้น/มุมอับ
• หนังสือ เป็นคลื่น/บวมชื้น, กล่อง/บรรจุภัณฑ์ อ่อนตัว
• ในโรงงาน: พบตาม ฟาง/แกลบ/พาเลตไม้ หรือจุดคอนเดนเสท

ความเสี่ยงที่มาพร้อมเหาหนังสือ

• ความเสียหายเอกสาร/บรรจุภัณฑ์: กระดาษยุ่ย เป็นคลื่น สีด่าง
• สุขอนามัยคลังสินค้า: ปนฝุ่นรา–เศษซากลงสินค้าได้
• ต้นทุนธุรกิจ: เสียเวลาคัดทิ้ง/ทำความสะอาด และเสี่ยงร้องเรียน

แผนคุมเหาหนังสือแบบ IPM (Integrated Pest Management)

1) ตัดที่เหตุ—ความชื้น

• รักษา RH < 55% (ยิ่งต่ำยิ่งดี) เปิดถ่ายเทอากาศ–ใช้พัดลมดูดอากาศ
• ซ่อมรั่ว/หยุดคอนเดนเสท รอบท่อแอร์ ฝ้า ผนังชื้น
• ใช้ เครื่องลดความชื้น/ซิลิกาเจล ในตู้หนังสือ/กล่องเก็บ

2) กำจัดแหล่งเชื้อรา

• เช็ดชั้นหนังสือ–ผิวกล่องด้วยผ้าแห้ง/แอลกอฮอล์บาง ๆ แล้วผึ่งให้แห้งสนิท
• หนังสือขึ้นรา: ใช้แปรงขนอ่อนปัดกลางแจ้ง จากนั้น อบแดดอ่อน/เป่าลม ให้แห้ง

3) ทำความสะอาดอย่างมีระบบ

• ดูดฝุ่น HEPA ตามสันชั้น ร่องบัว คิ้วบานตู้ สม่ำเสมอ
• โกดัง/โรงงาน: ยกของขึ้นพาเลต–เว้นผนัง ให้ลมเดิน ลดจุดอับ

4) แยก–กักกัน (Quarantine)

• หนังสือ/กล่องที่ชื้นหรือสงสัยเหา แยกกล่องปิดสนิท จัดการให้แห้งก่อนนำกลับ
• วัสดุฟาง/แกลบเข้าใหม่ ตรวจความชื้น และกักในโซนเฉพาะ

5) บำบัดชิ้นงานเล็ก

• แช่แข็ง 48–72 ชม. (ใส่ถุงซิป 2 ชั้น) สำหรับของที่ทนเย็น เช่น กล่องกระดาษ/ของสะสม
• หลีกเลี่ยงความร้อนสูงกับหนังสือเล่ม เพื่อไม่ให้กาว–หมึกเสีย

6) เฝ้าระวังต่อเนื่อง

• วาง ไฮโกรมิเตอร์ ในตู้/ห้องเก็บ เรียกดูค่า RH รายสัปดาห์
• ทำ แผนที่ฮอตสปอต จุดชื้น–จุดรา–จุดพบเหาบ่อย เพื่อเข้าทำความสะอาดซ้ำ

เคมีเป็น “ไม้สุดท้าย” เฉพาะจุด–เฉพาะเวลา และต้องคำนึงถึงความปลอดภัยของเอกสาร/สินค้าเป็นหลัก

เช็กลิสต์ 45 วินาที (ติดหน้าตู้หนังสือ/คลังเก็บ)

• RH ในห้อง ต่ำกว่า 55%
• ไม่มีคราบคอนเดนเสท/ผนังชื้น
• ดูดฝุ่น HEPA มุมอับสัปดาห์นี้แล้ว
• ของเข้าใหม่ กัก–ผึ่งแห้ง ก่อนจัดเก็บ
• ตู้/กล่องมี ซิลิกาเจล/สารดูดความชื้น

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ เหาหนังสือ (Booklice) 

คำถามที่ 1 ทำไม “ห้องแอร์ก็ยังมีเหาหนังสือ”? ต้องตั้งค่าอุณหภูมิ–ความชื้นเท่าไหร่ถึงจะหาย

แอร์อย่างเดียว ไม่ได้ลดความชื้น เสมอไป—ถ้าห้องปิดทึบ มีจุดควบแน่น (คอนเดนเสท) หรือของชื้นเข้าใหม่ เหาหนังสือก็ยังโต เพราะอาหารหลักคือ เชื้อราและฝุ่นอินทรีย์
ตัวเลขเป้าหมาย: รักษา RH (ความชื้นสัมพัทธ์) ≤ 50–55% อย่างสม่ำเสมอ (ยิ่งใกล้ 45% ยิ่งดี) และหลีกเลี่ยง “ผนัง/ท่อเย็น” ที่เกิดหยดน้ำ

ทำตามทีละขั้น

• ตั้งแอร์ + เครื่องลดความชื้น: ตั้งแอร์ 24–26°C ร่วมกับ dehumidifier ให้ RH คงที่ 45–50%
• แก้จุดเย็น: พันฉนวนท่อแอร์/ผนังเย็น ปิดช่องรั่วอากาศนอก
• ลมเดิน: ใช้พัดลมหมุนเวียน/พัดลมดูดอากาศ วันละ 15–30 นาที
• ของเข้าใหม่: หนังสือ/กล่อง/ฟางเข้าใหม่ ผึ่งแห้ง/วางซิลิกาเจล ก่อนเข้าตู้

คำถามที่ 2 เหาหนังสือ “อันตรายไหม/กัดคนไหม”? ต่างจากไรฝุ่น–ปลวกยังไง

เหาหนังสือ ไม่กัดคน ไม่ดูดเลือด และไม่ใช่ปลวก แต่ทำให้ เอกสาร–บรรจุภัณฑ์เสียหาย เพราะเล็มเชื้อรา/กาว/เยื่อกระดาษ จึงทำให้หนังสือ เป็นคลื่น–ด่าง–ยุ่ย และเพิ่ม ฝุ่นรา ที่อาจกระตุ้นจมูก–ผิวหนังในคนไวต่อฝุ่น

แยกให้ชัดใน 30 วินาที

• เหาหนังสือ: ตัวจิ๋ว 1–2 มม. โปร่งแสง เดินเร็ว ชอบพื้นผิวชื้น/มีคราบรา
• ไรฝุ่น: มองแทบไม่เห็นด้วยตาเปล่า อยู่ในที่นอน/ผ้า มากกว่าตู้หนังสือ
• ปลวก/มอดไม้: ทิ้ง ผงไม้ ชัด มีรูทางเดินในเนื้อไม้ ไม่ใช่บนกระดาษชื้นเฉพาะจุด

คำถามที่ 3 กำจัดให้จบ “ภายใน 7 วัน” ต้องทำอะไรบ้าง (บ้าน/ออฟฟิศ/คลังเอกสาร)

สูตร 3 อย่าง: ลดชื้นให้ต่ำ + ตัดเชื้อรา + กัก–บำบัดชิ้นงานเสี่ยง

เพลย์บุ๊ก 7 วัน

วัน 1: รีเซ็ตสภาพแวดล้อม

• เปิดลม/ลดความชื้นให้ RH 45–50% ทั้งห้อง
• ซ่อม/เช็ด จุดคอนเดนเสท รอบท่อ–ผนัง–ขอบหน้าต่าง

วัน 1–2: ตัดอาหาร (เชื้อรา) และฝุ่นอินทรีย์

• ดูดฝุ่นด้วย HEPA ที่สันชั้น ร่องบัว มุมอับ
• ผ้าไมโครไฟเบอร์ชุบน้ำ/แอลกอฮอล์ 70% บิดหมาดมาก เช็ดราง/ผิวตู้ แล้ว ผึ่งให้แห้ง (ห้ามเปียกชุ่ม)

วัน 2–3: กัก–คัด–บำบัด

• หนังสือ/กล่องที่ชื้นหรือเห็นตัว: กักในกล่องปิด ใส่ ซิลิกาเจล
• ของที่ทนเย็น (การ์ด/กล่อง/เอกสารสำรอง): ซีลซิป 2 ชั้น แล้ว แช่แข็ง 48–72 ชม. จากนั้นผึ่งให้กลับอุณหภูมิห้องก่อนเปิดถุง (กันไอน้ำเกาะ)

วัน 4–7: คง RH ต่ำ + เฝ้าระวัง

• เติม ซิลิกาเจล/สารดูดความชื้น ในตู้–กล่อง (เปลี่ยน/อบคืนสภาพตามสีกลับตัวชี้วัด)
• ติด ไฮโกรมิเตอร์ ในตู้ ดูค่า สัปดาห์ละครั้ง
• ทำ “แผนที่ฮอตสปอต” จุดชื้น–จุดรา–จุดเจอบ่อย แล้วตั้งเตือนทำความสะอาด ทุกสัปดาห์ ในช่วง 1–2 เดือนแรก

ทางเลือกสุดท้าย (เฉพาะจุด–เฉพาะเวลา)

• หากยังพบหนาแน่นในคลังใหญ่ ให้ปรึกษาผู้เชี่ยวชาญเรื่อง รม/ควันชีวภาพเฉพาะจุด ที่ปลอดภัยต่อเอกสาร—แต่ อย่าเริ่มจากเคมี ถ้ายังไม่คุม RH และเชื้อรา