Quick ID: แยก “มอดข้าวเปลือก” ภาคสนามใน 10 วิ

• ตัวเต็มวัย 2–3 มม. ทรงกระบอก น้ำตาลเข้มปนแดง
• หัวสั้นงุ้ม ซ่อนใต้ อกปล้องแรก มองจากด้านบน แทบไม่เห็นหัว
• ปีกคู่หน้า มีหลุม (puncture) เรียงเป็นแถว มี ขนสั้น ๆ ปกคลุม
• หนวด 10 ปล้อง ปลาย 3 ปล้องสุดเป็น กระบอง
• ร่องรอยเสียหาย: เมล็ดมี รูทางออกกลมเล็ก ผงแป้ง/กากเมล็ดสะสม และ เมล็ดกลวง เมื่อกะเทาะ

วงจรชีวิต & ชีววิทยา

• ไข่: วางเป็นกลุ่มในรอยกะเทาะ/ผิวหยาบของเมล็ด ฟัก ~6–10 วัน
• หนอน: สีขาวขุ่น กัดกิน ภายในเมล็ด ลอกคราบ 3–5 ครั้ง ระยะ ~21–28 วัน
• ดักแด้: ภายในเมล็ด ~6–8 วัน
• ตัวเต็มวัย: อายุขัย ~5 เดือนหรือมากกว่า

วงจรรวมปกติ ≥ 1 เดือน แต่เร็ว/ช้าขึ้นกับอุณหภูมิ–ความชื้นและชนิดเมล็ด

ความสำคัญและลักษณะการทำลาย

• ทะลุเปลือกได้: เจาะข้าวเปลือก/เมล็ดทั้งเปลือกได้ดี → สูญเสียน้ำหนัก คุณภาพเมล็ด และความงอก
• ร่วมทำลาย: ทั้ง หนอนและตัวเต็มวัย กัดกิน → ความเสียหายทวีคูณ
• สินค้าเสี่ยง: ข้าวเปลือก/สาร ข้าวสาลี ข้าวโพด ข้าวฟ่าง บาร์เลย์ พืชหัว/มันสำปะหลังแห้ง ไม้แห้ง ถั่วบางชนิด
• หมายเหตุ: ไม่เจริญเติบโตดีในถั่วเหลือง (แม้พบปนได้บ้าง)
• ช่วงวิกฤต: หลังเก็บเกี่ยว–ระยะเก็บรักษา (พบตั้งแต่ไร่ได้แต่ ปริมาณน้อย)

ศัตรูธรรมชาติ (เสริมการควบคุม)

• แตนเบียนหนอน: Anisopteromalus calandrae, Theocolax elegans, Lariophagus distinguendus
• ตัวห้ำ: Peregrinator biannulipes

ใช้งานภาคสนามจริงควรทำ ร่วมกับ มาตรการสุขลักษณะ/สิ่งแวดล้อม

IPM สำหรับ “มอดข้าวเปลือก” (ทำจริง เห็นผลจริง)

1) ป้องกัน (Prevention & Sanitation)

• ความชื้น/อุณหภูมิ: ลด RH ในคลัง (เท่าที่กระบวนการอนุญาต) + ระบายอากาศดี
• ทำความสะอาด: ดูดฝุ่น/กวาด เศษเมล็ด–ผงแป้ง บริเวณรอยต่อพื้น–ผนัง ใต้พาเลต สายพาน จุดเท–กอง
• คัดคุณภาพเมล็ด: ลดเมล็ดแตกหัก (เป้าหมายความเสียหายน้อย)
• FIFO/FEFO: หมุนสต็อก ลดอายุเก็บ ลดโอกาสวงจรครบ
• บรรจุ/ไซโล: พิจารณา Hermetic storage (ลด O₂) สำหรับล็อตสำคัญ

2) เฝ้าระวัง (Monitoring)

• กับดักฟีโรโมน/กาว จุดรับเข้า–แนวทางเดินสินค้า–รอบกองเก็บ
• สุ่มตัวอย่าง (probe sampling): ตรวจเมล็ดกลวง/ผงแป้ง/รูทางออก
• Heatmap จุดร้อน: แผนที่ตำแหน่งพบตัว/สัปดาห์ → ปรับความถี่ทำความสะอาด/การตอบสนอง

3) ตอบสนอง (Corrective Actions)

• Quarantine ล็อตต้องสงสัย แยกกักไม่ให้ปนเปื้อน
• Fumigation (อบแก๊ส) วัตถุดิบ/กองเก็บ โดยผู้ได้รับอนุญาต ตามมาตรฐานความปลอดภัย
• ช็อกอุณหภูมิ (ร้อน/เย็น) เฉพาะผลิตภัณฑ์ที่รองรับ
• Deep clean โซนพบหนัก + อุด/ซีล รอยแตกพื้น–ผนัง–ท่อ

4) ป้องกันซ้ำ (Verification & Education)

• ตรวจยืนยันผล หลัง 7–14 วัน (กับดัก/ตัวอย่างเมล็ด)
• อัปเดต SOP: เพิ่มจุดดัก/รอบทำความสะอาด/เงื่อนไขรับเข้า
• อบรมพนักงาน: ให้จำแนก หัวงุ้ม–ไม่เห็นจากมุมบน, ปีกมีหลุมเรียง, และขั้นตอนแจ้งเหตุ

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ มอดข้าวเปลือก (Rhyzopertha dominica) — พร้อมคำตอบตรงจุด

คำถามที่ 1 มอดข้าวเปลือกต่างจาก “มอดงวงข้าว/มอดข้าวสาร” (Sitophilus) ยังไง—ดูหน้างานให้ทัน?

• โครงหน้า: มอดข้าวเปลือก “หัวงุ้มมองไม่เห็นจากด้านบน” ไม่มีงวงยาว ส่วน Sitophilus มี งวงยาว ชัด
• รอยเสียหาย: มอดข้าวเปลือกทำ รูออกกลมเล็ก + ผงแป้งในถุง/กอง, เมล็ด กลวง เมื่อกะเทาะ; Sitophilus มักทิ้ง ฝุ่นผงละเอียดมาก และพบตัวอ่อนอยู่ ในเมล็ด เช่นกัน
• ความสามารถเจาะ: มอดข้าวเปลือก ทะลุเปลือกหุ้มข้าวเปลือกได้เก่ง (จุดขายสุด ๆ) ในขณะที่แมลงคลังหลายชนิดทำได้ยากกว่า
• หนวด/ปีก: หนวด 10 ปล้อง ปลาย 3 ปล้อง กระบอง, ปีกคู่หน้าเห็น หลุมเรียงเป็นแถว (punctures)

คำถามที่ 2 “กำจัดให้จบโดยไม่พึ่งสารเคมีหนัก” ทำยังไงได้จริง (ครัว/โกดัง/โรงสี)?

หัวใจ: ตัวหนอนอยู่ ในเมล็ด—การคัด/ร่อนอย่างเดียวไม่พอ ต้องใช้ “อุณหภูมิ–อากาศ–ความชื้น” ควบคู่
ทำตามนี้

ช็อกอุณหภูมิ (กับสินค้าที่รับได้)

• เย็น: ≤ -18 °C 72 ชม. ฆ่าไข่–หนอน–ดักแด้
• ร้อน: ≥ 60 °C 60 นาที ให้ถึง “แกนเมล็ด”

โรงสี/คลังปริมาณมาก: ถ้าพบปนระดับสูง ให้ Quarantine + Fumigation โดยผู้ได้รับอนุญาต แล้วตามด้วย hermetic/ควบคุมสภาพ เพื่อกันซ้ำ

คำถามที่ 3 “ข้าวเก็บดี ทำไมยังมีมอดโผล่จากเมล็ด?” มอดมาจากไหน & ต้องทำอะไรทันที

• คำตอบสั้น: มักเป็น latent infestation — แม่มอดวางไข่ตาม รอยแตกร้าว/ผิวหยาบ → หนอน โตอยู่ในเมล็ด พอครบวัยจึงเจาะรูออกมา
• ทางเข้าอีกทาง: ปนมาจาก ล็อตรับเข้า/บรรจุภัณฑ์/พาเลต/ฝุ่นเมล็ด ในเส้นทางผลิต

• ทำทันที (7 ขั้นตอนสั้น ๆ):

1. กักล็อต ที่พบ (Quarantine)
2. สุ่มตัวอย่าง–กะเทาะดูเมล็ดกลวง/รูออก
3. คัดเมล็ดแตก/เศษ ออกจากกอง
4. เลือกวิธี ช็อกอุณหภูมิ หรือ Hermetic (หรือ Fumigation โดยมืออาชีพในงานปริมาณมาก)
5. ทำความสะอาดลึก: ใต้พาเลต/รอยต่อพื้น–ผนัง/จุดเท–สายพาน
6. ปรับ RH/อุณหภูมิคลัง + ใช้ FIFO/FEFO
7. ติดตามผล 7–14 วัน ด้วยกับดัก/ตัวอย่างซ้ำ และอัปเดตแผนที่จุดร้อน (Heatmap)

สรุป: ชนะมอดข้าวเปลือกได้ด้วย “ลด O₂ + คุมอุณหภูมิ/ความชื้น + สุขลักษณะเข้ม + เฝ้าระวังเชิงรุก” ถ้าพบหนักในกองใหญ่ ใช้ Fumigation แบบถูกกฎหมาย แล้วล็อกซ้ำด้วย hermetic/คลังสภาพควบคุม เพื่อไม่ให้กลับมา