Quick ID: แยกยุงลายภาคสนามใน 10 วิ

• ลำตัว–ขา: สีดำมี ลาย/จุดสีขาว เด่น
• ตัวอ่อน (ลูกน้ำ): เมื่อพัก ทำมุม ~45° กับผิวน้ำ (ต่างจากบางชนิดที่แนวนอน/ตั้งฉาก)
• ไข่: ดำ ทรงลูกรักบี้, เกาะขอบภาชนะน้ำใส
• พฤติกรรมกัด: กัดสูงช่วง หลังพระอาทิตย์ขึ้น และ ก่อนพระอาทิตย์ตก
• รัศมีการบิน: โดยมาก ≤100 ม.—แปลว่า “ยุงบ้านคุณ มาจากน้ำขังบ้านคุณ”

วงจรชีวิต (Complete Metamorphosis) = เร่งด่วนใน 6–8 วัน

1. ไข่ – ทนทาน แห้งแล้วอยู่ได้เป็นเดือน พอน้ำท่วมถึงก็ฟัก
2. ตัวอ่อน – หายใจที่ผิวน้ำ กำจัดง่ายที่สุด
3. ดักแด้ – ไม่กิน แต่เคลื่อนไหวได้
4. ตัวเต็มวัย – ตัวเมียต้องการเลือดเพื่อพัฒนาไข่ จึงเริ่ม วางไข่ในภาชนะน้ำใส

หมายเหตุ: วงจรสั้น = เพียง สัปดาห์เดียว บ้านหนึ่งหลังปล่อยให้มีลูกน้ำ ก็เพาะ “ฝูงยุงลาย” ได้ทั้งชุมชน

นิสัยสำคัญที่ใช้ “ชนะยุงลาย”

• ถิ่นวางไข่: ภาชนะน้ำใสที่มนุษย์สร้าง (ถัง/โอ่ง/จานรองกระถาง/ขวด/ยางรถ/ถาดเก็บน้ำตู้เย็น)
• เวลาออกหากิน: เช้า–เย็น (ช่วงเปลี่ยนแสง)
• ความชอบสี: สีเข้ม (ดำ/แดง) ดึงดูดมากกว่า
• พิสัยบิน: สั้น 50–100 ม. → จัดการบ้านตัวเองเห็นผลเร็ว

ทำไมยุงลายยิ่งกัดยิ่งคัน?

ตอนดูดเลือด มันปล่อย น้ำลาย ที่มีโปรตีนยับยั้งการแข็งตัวของเลือด โปรตีนนี้กระตุ้น ฮิสตามีน → ตุ่มแดงคัน จนกว่าร่างกายจะสลายโปรตีนนั้น

แผน “บ้านปลอดยุงลาย” แบบ IPM (ทำจริง เห็นผลจริง)

1) ตัดวงจรที่แหล่งเพาะพันธุ์ — 5 นาที/สัปดาห์

• คว่ำ/ปิด/เปลี่ยน: คว่ำถัง–กระบะ–ของเล่น, ปิดฝาภาชนะน้ำให้แน่น, เปลี่ยนน้ำแจกัน/จานรองทุก 3 วัน
• ขัดล้างขอบภาชนะ: ไข่เกาะแน่นที่ “เส้นน้ำเดิม” ต้อง ใช้แปรงถู
• รางน้ำ/พื้นระบายน้ำ: ไม่ให้ขัง, ใส่ทรายกำจัดลูกน้ำตามคำแนะนำหน่วยงานสาธารณสุขเมื่อจำเป็น

2) ป้องกันส่วนบุคคล (เช้า–เย็นเข้มข้นเป็นพิเศษ)

• ยากันยุงขึ้นทะเบียน: DEET / Picaridin / IR3535 / OLE (PMD) เลือกความเข้มข้นตามเวลาที่อยู่นอกบ้าน
• เสื้อผ้า: แขนยาว–ขายาวผ้าทอแน่น สีอ่อน ช่วยลดการกัด
• มุ้งลวด/พัดลม: ลดโอกาสยุงเกาะ–บินวน

3) เฝ้าระวัง–ตอบสนองเร็ว

• ตรวจลูกน้ำรายสัปดาห์: จานรองกระถาง/ถาดคอยล์แอร์/ฝาปิดถังน้ำ
• แจ้งชุมชน: ถ้าพบผู้ป่วยไข้เลือดออกในละแวก ให้ ล้างภาชนะพร้อมกันทั้งซอย (พิสัยบินสั้น = ร่วมมือแล้วเห็นผลไว)
• ฉีดพ่น: ใช้เมื่อมีสัญญาณระบาด ร่วมกับกำจัดน้ำขัง (พ่นอย่างเดียวไม่ได้ผลยั่งยืน)

วิธีบรรเทา “ยุงลายกัดคัน”

• ประคบเย็น 5–10 นาที ลดบวม–ชา
• คาลาไมน์/ครีมลดคัน (ปฏิบัติตามฉลาก)
• เลี่ยงการเกา ลดการติดเชื้อ

หากมีอาการผิดปกติ (ไข้สูง/ปวดเมื่อยมาก/เลือดออกง่าย) ให้พบแพทย์—ระวัง ไข้เลือดออก

เช็กลิสต์ 10 จุดเสี่ยงรอบบ้าน (สแกนให้ครบ)

• จานรองกระถาง / แจกัน / ขันตักน้ำ
• ฝาปิดถังน้ำ / โอ่ง / แทงก์
• ถาดน้ำคอยล์แอร์ / ถาดรองตู้เย็น
• ถ้วยรองขาเฟอร์นิเจอร์นอกบ้าน
• กระบะ/ของเล่น/ถังที่ตั้งตากฝน
• ยางรถยนต์เก่า / รางน้ำฝน
• ขวด/แก้ว/ฝาขวดที่คว่ำไม่ดี
• ผ้าใบคลุมของที่ยุบเป็นแอ่ง
• บ่อเลี้ยงสัตว์น้ำไม่ขยับ น้ำไม่หมุนเวียน
• กระถางปากแตก–รอยต่อพื้นผิวที่ขังน้ำ

FAQ: 3 คำถามยอดฮิต ของ ยุงลาย (Aedes aegypti) — พร้อมคำตอบสั้น กระชับ ทำตามได้จริง

คำถามที่ 1 ยุงลาย “กัดเวลาไหนกันแน่”—กลางวันหรือกลางคืน?

สั้น ๆ: เช้า–เย็น คือช่วงพีก (หลังพระอาทิตย์ขึ้น และก่อนตกดิน) แต่ถ้าในบ้านอับ–ชื้น–มืด มีคนอยู่ใกล้ ๆ ยุงลายก็ “กัดทั้งวัน” ได้
กันอย่างไรให้ตรงเวลา:

• ช่วงเช้า–เย็น: ทายากันยุง (DEET/Picaridin/IR3535/OLE) ให้ครอบคลุมเวลาที่อยู่นอกบ้าน
• ในบ้าน: เปิดพัดลม/แอร์ + มุ้งลวด ปิดช่องลมช่วงพลบค่ำ ลดโอกาสยุงวนเกาะ

คำถามที่ 2 ถัง–แจกัน “แห้งแล้ว” ยังเสี่ยงไหม? ไข่ยุงลายทนแห้งได้กี่วัน

คำตอบ: เสี่ยง! ไข่ยุงลายทนแห้งได้ “หลายสัปดาห์ถึงหลายเดือน” พอน้ำท่วมถึงก็ฟักทันที
ทำให้จบจริง:

• ทุกครั้งที่เทน้ำทิ้ง ต้องใช้แปรงถู “เส้นน้ำเดิม” (ขอบภาชนะ) เพื่อขูดไข่ที่เกาะแน่น
• แจกัน/จานรอง: เปลี่ยนน้ำทุก ≤3 วัน หรือคว่ำให้แห้งสนิท
• ภาชนะใหญ่: ปิดฝาให้มิด + ใช้ทรายกำจัดลูกน้ำ ตามฉลาก/คำแนะนำ จนท.สธ.

คำถามที่ 3 “พ่นหมอกควัน/ULV” ช่วยไหม? ทำไมพ่นแล้วเดี๋ยวก็กลับมา

ความจริง: หมอกควัน–ULV ฆ่า “ยุงตัวเต็มวัยชั่วคราว” แต่ ไม่ฆ่าไข่/ลูกน้ำ ถ้า น้ำขังยังอยู่ ยุงลายเกิดใหม่ภายใน 6–8 วัน
ให้ได้ผลยาว:

• ทำ พร้อมกันทั้งซอย (รัศมีบินส่วนใหญ่ 50–100 ม.)
• สูตรชนะยั่งยืน = พ่นช่วงระบาด + กวาดล้างน้ำขัง/ถูขอบภาชนะ ทุกสัปดาห์
• ตั้ง “เช็กลิสต์ 10 จุดเสี่ยง” รอบบ้าน (จานรอง/ถาดคอยล์แอร์/ยางรถ/รางน้ำ/ฝาถัง ฯลฯ) ตรวจให้ครบก่อนพ่น–หลังพ่นเสมอ

ทิปเร็ว: เลือกเสื้อผ้า “สีอ่อน เนื้อทอแน่น” ช่วยลดการถูกกัดได้ เพราะยุงลายมักถูกดึงดูดด้วยสีเข้มอย่างดำ/แดง และพื้นผิวที่มองเห็นเด่นในที่แสงน้อย.